JACH ku kiʼimaktal k-óol ken tsʼaʼabaktoʼon le kaʼansaj ku keʼetel yéetel janal teʼ asambleaʼoboʼ. Pero yaan uláakʼ baʼax taasiktoʼon kiʼimak óolal teʼ asambleaʼoboʼ: k-múul janal yéetel le sukuʼunoʼoboʼ.

Tu mesil septiembre tiʼ 1919, le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu beetoʼob junpʼéel asamblea xáanchaj ocho días tu kaajil Cedar Point (Estados Unidos). Utiaʼal u jeʼelel yéetel u janal le sukuʼunoʼoboʼ kaxtaʼab hoteloʼob, pero tu yoraileʼ kʼuch maas yaʼab tiʼ le ku páaʼtaʼal kaʼachoʼ. Le meseroʼoboʼ jaʼakʼ u yóoloʼob le ka tu yiloʼob tsʼoʼok u sen yaʼabtal le sukuʼunoʼoboʼ le oʼolaleʼ óoliʼ tuláakloʼob renunciarnajoʼob. Juntúul tiʼ u nojchil le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ hoteloʼ tu kʼáataj tiʼ le táankelmoʼob taaloʼob utiaʼal le asamblea wa jeʼel u yáantajoʼobeʼ, yaʼab tiʼ letiʼobeʼ tu yaʼaloʼob jeʼel u páajtaleʼ. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ Sadie Green, le kiikaʼ tu yaʼalaj: «Mix juntéen in beet kaʼach in meserail, pero jach jatsʼuts tin wilil».

Desde teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, yaʼab táankelmoʼob áantajnajoʼob utiaʼal u beetaʼal janal utiaʼal le sukuʼunoʼob ku binoʼob teʼ asambleaoʼ. U múul meyaj le táankelmoʼob yéetel le sukuʼunoʼoboʼ tu yáantoʼob utiaʼal u maas tsʼáaik u yóoloʼob u meyajtoʼob Dios. Gladys Bolton, juntúul kiik áantajnaj utiaʼal u beetaʼal janal tiʼ junpʼéel asamblea anchaj tu añoil 1937, tu yaʼalaj: «Tin kʼaj óoltaj sukuʼunoʼob jejeláas tuʼux u taaloʼob yéetel ikil in tsikbal tu yéeteloʼobeʼ tin wilaj bix u chúukpajal u yóoloʼob kex yaʼab problemaʼob yaantiʼob. Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ tin chʼaʼtuklaj in beetik in precursorail».

Juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Beulah Coveyeʼ, tu yaʼalaj: «Le sukuʼunoʼoboʼ jach tu tsoolol ku meyajoʼob kaʼach, hasta chíikaʼanoʼob tiʼ bix u meyaj junpʼéel reloj». Chéen baʼaleʼ lelaʼ maʼ chéen chʼaʼabil u beetaʼal kaʼachiʼ. Jeʼex tu añoil 1969, Angelo Maneraeʼ tu yojéeltaj letiʼ kun ilik u departamentoil janal le ka kʼuch teʼ Estadio Dodger tu kaajil Los Angelesoʼ (California). Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jach jaʼakʼ in wóol ka tin wojéeltaj». Teʼ asambleaaʼ anchaj u beetaʼal junpʼéel zanja 400 metros u chowakil utiaʼal u jaʼayal u tuboil gas utiaʼal u beetaʼal le jaanloʼ.

Teʼ asamblea beetaʼab 1982 tu luʼumil Sierra Leonaoʼ, le sukuʼunoʼoboʼ utiaʼal u beetkoʼob le tuʼux kun úuchul janaloʼ, anchaj u páaktikoʼob yéetel u míistikoʼob le terreno kex maʼ yaʼab herramientaʼob yaan kaʼachiʼ. Tu kaajil Frankfurteʼ (Alemania), tu añoil 1951, le sukuʼunoʼoboʼ tu rentartoʼob u motoril junpʼéel treneʼ (locomotora) ka tu yiloʼob bix jeʼel u meyajtiʼob utiaʼal u chakikoʼob janal yéetel u yooxolil tiʼ 40 nukuch ollaʼob. Tsʼoʼoleʼ tu servirtoʼob  30,000 u platosil janal cada hora. Utiaʼal u séebtal u meyaj le 576 sukuʼunoʼob ku pʼoʼikoʼob le nuʼukuloʼoboʼ, cada juntúul tiʼ le sukuʼunoʼob binoʼob teʼ asambleaoʼ tu bisoʼob u cuchilloʼob yéetel u trinchanteʼob utiaʼal u jaanloʼob. Tu kaajil Yangoneʼ (Myanmar), le sukuʼunoʼoboʼ tu yiloʼob maʼ u jach tsʼáaikoʼob iik ichil u yoʼoch le sukuʼunoʼob táanxel luʼumiloʼoboʼ.

Teʼ asamblea beetaʼab Estados Unidos tiʼ u añoil 1950, Annie Poggensee, juntúul kiikeʼ, anchaj u beetik cola kex choko kʼiin teʼ tuʼux ku tʼoʼoxol le janaloʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jach táan kaʼach in chʼenxikintik u tsikbal kaʼatúul kiikoʼob taaloʼob tiʼ barco desde Europa». Le kaʼatúul kiikoʼobaʼ táan u tsikbaltikoʼob kaʼach bix áantaʼabikoʼob tumen Jéeoba utiaʼal u binoʼob teʼ asambleaoʼ. Annieeʼ tu yaʼalaj xan: «Le kiikoʼobaʼ baʼax u kʼáajtiʼob wa choko kʼiin yéetel táan u beetik ooxol mientras táan u páaʼtik u yoʼochoʼoboʼ. Maʼ tin wilaj uláakʼ máax jach kiʼimak u yóol jeʼex letiʼobeʼ».

¿Bix túun u beetaʼal kaʼach utiaʼal u tséentaʼal yaʼab máakoʼob tu yorail le intermediooʼ? Tiʼ yaʼab asambleaʼobeʼ ku tsʼaʼabal kaʼach nukuch toldos yéetel ku tsoʼolol mesaʼob kaʼanaltak utiaʼal u béeytal u janal le sukuʼunoʼoboʼ. Beyoʼ waʼatalil u jaanloʼob, séeb u tsʼoʼokoloʼob yéetel ku tsʼáaikoʼob tuʼux u janal uláakʼ sukuʼunoʼob. Juntúul máak maʼ j-Jaajkunajeʼ tu yaʼalaj: «Chan jelaʼan le religionaʼ. Waʼatalil u jaanloʼob».

Le soldadoʼob yéetel uláakʼ máakoʼob kaʼachoʼ ku jaʼakʼal u yóoloʼob ken u yiloʼob bix k-múul meyaj. Le ka bin xíimbaltbil tumen u soldadoiloʼob Estados Unidos le tuʼux ku janal kaʼach le sukuʼunoʼob teʼ asamblea anchaj teʼ Estadio Yankees tu kaajil Nueva Yorkoʼ, le soldadoʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ Faulkner, u nojchil le soldadoʼob Gran Bretañaoʼ, ka xiʼik xan u yil le tuʼux ku beetaʼal le asambleaʼob tu luʼumiloʼ. Le oʼolaleʼ ka maan kʼiineʼ le u nojchil le soldadoʼoboʼ bin yéetel u yatan teʼ asamblea tu kʼaabaʼtaj: «Reino triunfante» beetaʼab tu kaajil Twickenham (Inglaterra) tu añoil 1955. Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ le yaabilajoʼ letiʼe baʼax beetik u múul meyaj le sukuʼunoʼob utiaʼal u beetkoʼob le jaanloʼ.

Ichil yaʼab añoseʼ yaʼab sukuʼunoʼob tsʼoʼok u meyajoʼob utiaʼal u beetaʼal kiʼikiʼ janaloʼob maʼ sen koʼojtak utiaʼal le máaxoʼob ku binoʼob teʼ asambleaʼoboʼ. Pero ikil u beetaʼal lelaʼ yaʼab sukuʼunoʼob maʼatech u yuʼubikoʼob kaʼach jujunpʼéel tiʼ le discursoʼoboʼ. Le oʼolaleʼ junpʼíit antes tiʼ 1980, kʼexpaj le bix u beetaʼal le janaloʼobaʼ yéetel tu añoil 1995, aʼalaʼabeʼ cada juntúul unaj u bisik u yoʼoch teʼ asambleaʼoboʼ. U beetaʼal lelaʼ tsʼoʼok u yáantaj utiaʼal u maas jóoʼsaʼal u yutsil le kaʼansaj teʼ asambleaʼoboʼ yéetel utiaʼal k-múul antal yéetel le sukuʼunoʼoboʼ. *

Jéeobaeʼ jach u yaabiltmaj le máaxoʼob ku tsʼáaik u yóoloʼob meyaj utiaʼal u yutsil le sukuʼunoʼoboʼ. Bejlaʼeʼ yaan jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ yéetel kiʼimak óolal ku kʼaʼajsikoʼob le kʼiinoʼob táan u meyajoʼob utiaʼal u beetkoʼob janal teʼ asambleaʼoboʼ. Kex bejlaʼaʼ maʼ tu beetaʼal lelaʼ, yaan junpʼéel baʼal jatsʼuts maʼ xuʼuluk u yilaʼaliʼ: letiʼe yaabilaj beetik u múul meyaj le sukuʼunoʼob teʼ asambleaʼoboʼ (Juan 13:34, 35).