Wa ku yaʼaliktech a hijo táan u beetaʼal buulin (bullying) tiʼ teʼ escuelaoʼ, ¿baʼax jeʼel a beetkeʼ? ¿Yaan wa a kʼáatik ka castigartaʼak le máax beetkoʼ? ¿Wa maas maʼalob ka a kaʼans baʼatel a hijo utiaʼal ka u defendertuba? Táanil tiʼ a wilik baʼax ken a beeteʼ, tuukulnen tiʼ lelaʼ: a

•  ¿Baʼax unaj in wojéeltik yoʼolal le buulinoʼ?

•  ¿Bix jeʼel in wáantik in hijoeʼ?

 ¿Baʼax le buulinoʼ? Ichil lelaʼ táakaʼan u beetaʼal loob tiʼ máak bey xan u yaʼalaʼal baʼaloʼob tiʼ mantatsʼ. U jaajileʼ yaan baʼaloʼob ku yaʼalaʼal yéetel ku beetaʼal tiʼ máakeʼ maʼ buuliniʼ.

 ¿Baʼaxten kʼaʼanaʼan k-ojéeltik wa buulin le baʼax ku beetaʼaloʼ? Tumen yaan máaxeʼ jeʼel u jáan tuklik buulin jeʼel baʼaxak ka beetaʼak tiʼ teʼ escuelaoʼ. Wa teech ka jáan defendertik a hijo yoʼolal jeʼel baʼalakeʼ, maʼ xaaneʼ yaan a beetik kʼaas tiʼ tumen maʼ ken u kan u yutskíint u problemaʼob tu juunal. Lelaʼ junpʼéel baʼax jach kʼaʼabéet u kanik a hijo teʼ kʼiinoʼobaʼ tumen yaan xan u meyajtiʼ kéen nojochchajak.

 Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Maʼ a chaʼik a jíiltaʼal tumen a pʼuʼujul» (Eclesiastés 7:9).

 Kʼaʼajaktech lelaʼ: Yaan kʼiineʼ yaan u kʼaʼabéettal a wáantik a hijo tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼob. Yaan kʼiin xaneʼ maʼalob ka a tsʼáa u páajtalil tiʼ u kanik u bisuba yéetel u maasil yéetel ka u kan u yutskíint u problemaʼob chéen tu juunal (Colosasiloʼob 3:13).

 ¿Baʼax jeʼel a beetik wa ku yaʼaliktech a hijo mantatsʼ táan u pʼaʼastaʼal teʼ escuelaoʼ?

•   Chʼenxikint baʼax ku yaʼaliktech. Ilawil a naʼatik 1) baʼax táan u aktáantik, yéetel 2) baʼaxten táan u sen pʼaʼastaʼal. Maʼ a jáan chʼaʼik junpʼéel decisión táanil tiʼ a láaj uʼuyik baʼax táan u yúuchul. Tukulte: «¿Jach wa bey úuchik le baʼax ku yaʼalik in hijooʼ?». Utiaʼal a wojéeltik jach baʼax ku yúuchleʼ yaan u kʼaʼabéettal a tʼaan yéetel u maestro bey xan yéetel u taata le chan paaloʼ.

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «J-maʼ ojéelaj yéetel junpʼéel baʼal suʼtsil u núukaʼal junpʼéel tʼaan wa maʼ tu yuʼubaʼal baʼax ku yaʼalaʼal» (Proverbios 18:13).

•   Wa táan u beetaʼal buulin tiʼ a hijoeʼ áant u yileʼ le baʼax ken u núukoʼ jeʼel u beetik u jáawal wa u maas nojochtal le problemaoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Junpʼéel utsil núuk tʼaaneʼ ku jáawsik le kʼuuxiloʼ; junpʼéel kʼeyaj tʼaaneʼ ku [maas] pʼuʼujsik» (Proverbios 15:1). Jeʼex túun k-ilkoʼ wa maʼ t-kanáantik baʼaxoʼob k-aʼalikeʼ jeʼel u maas nojochtal le problemaoʼ, tsʼoʼoleʼ jeʼel tak u beetik k-maas pʼektaʼaleʼ.

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Maʼ a sutkeʼex kʼaas tu yoʼolal kʼaas mix poochʼil tu yoʼolal poochʼil» (1 Pedro 3:9).

•   Tsol tiʼ a hijoeʼ le maʼ u sutik u jeel le baʼax kʼaas ku beetaʼaltiʼoʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa debiliʼ. Baʼaxeʼ táan u yeʼesik maʼ tu chaʼik u controlartaʼal tumen u yéet paalaliloʼob yéetel taak u pʼáatal maʼalob tu táan u maasil.

   Le baʼax tsʼoʼok k-aʼalikaʼ jach kʼaʼanaʼan, maases wa táan u yaʼalaʼal baʼal tiʼ a hijo ich Internet. Wa ku káajal u sutik u jeel le baʼax kʼaas ku yaʼalaʼaltiʼoʼ, yaan u tsʼáaik tuʼux u maas aʼalaʼal baʼal tiʼ. Tsʼoʼoleʼ jeʼel tak u yaʼalaʼaleʼ a hijoeʼ láayliʼ táan u beetik buulineʼ. U jaajileʼ yaan kʼiineʼ maas maʼalob maʼ u núukik mix baʼal. Beyoʼ maʼ ken u tsʼáa tuʼux u seguer u yaʼalaʼal baʼal tiʼ, tsʼoʼoleʼ yaan u yuʼubikuba maʼalobil.

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «[Wa minaʼan] siʼeʼ ku tuʼupul le kʼáakʼoʼ» (Proverbios 26:20).

•   Tak tuʼux jeʼel u béeytaleʼ, aʼal tiʼ a hijo maʼ u máan mix u bin tuʼux yaan le máaxoʼob beetik buulin tiʼoʼ. Wa teʼ bej tuʼux ku bin u yojel yaan juntúul wa yaʼab máaxoʼob beetik buulin tiʼoʼ, maas maʼalob ka máanak tiʼ yaanal bej.

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Máak ku tuukuleʼ ku yilik u taal u chuun yajeʼ ku jechik; j-maʼ tuukuleʼ ku bin tu paach ku tsʼoʼokoleʼ ku muʼyajtik u loob» (Proverbios 22:3).

 JEʼEL U PÁAJTAL A BEETIK LELAʼ. Áant a hijo utiaʼal ka u yil baʼax maas maʼalob ka u beete, utiaʼal leloʼ meyajnaktech le baʼax ku yaʼalaʼal kabaloʼ:

•  ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ ta beetik u cuentail le máax pʼaʼastikechoʼ?

•  ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa ka waʼalik tiʼ ka xuʼuluk u beetiktech buulineʼ?

•  ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa ka waʼalik tiʼ a maestro le baʼax ku beetaʼaltechoʼ?

•  ¿Jeʼel wa u béeytal a wutskíintik le baʼax ku yúuchul sin ke a kʼuuxiloʼ?

 Wa ku beetaʼal buulin tiʼ a hijo, teʼ escuela wa ich Internetoʼ, ilawileʼex baʼax maas maʼalob ka u beete. Aʼaltiʼ yaan a wáantik tiʼ jeʼel baʼaxak súutukileʼ.

 Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Juntúul [amigo] uts u biskuba mantatsʼeʼ, tu kʼiiniloʼob yaj óoleʼ bey juntúul a sukuʼuneʼ» (Proverbios 17:17).