Ya mo gopai ho rogo kuru apangbanga nasongoda gu pangbanga du rogo ziazia kekeapai? Rogo 2014 kura kekeapai akuru rogo gu magazini nangia Biblical Archaeology Review naafura tipa gi sanahe re: “Bange aboro wai rogo gu papara Baibiri du rogo pa-Ebere nga aguyo i nafura tipa yo rogo kuru apangbanga?” Gu karagapai si afuhe nga: “Aboro wa 50!” Kumba sa i aakenga pako rogo gu kekeapai re ya angia Tatenai. Da nangia ko? Ani furanga tipa gako bangiriba rogo pangbanga nga ga Ziazia Kekeapai.

Yerusarema adu mbata ni papara gu bariwara ngbii nga ga aParaso. Gu bakporo re adu rogo gu rago nangia ga aParaso i aayambaha nga Mbiti Di yo, nga gu naadu Ferata yo ku dioyo. Fuo zio yo Babera, aParaso akusi agu aYudo naadu ni ziziyo na ki ya fuyo i ndu ka me ga Yekova yekaru berewe Yerusarema yo. (Ezara 1:1-4) Wa si avura duwo, avura aYudo aafura gbegberẽ bara gupai re na ki mangisunge na ni tipa ka kita ngbanga aYudo nga i nasamungu kuti aParaso. (Ezara 4:4-16) Ti regbo gu zogarago nangia ga Darayawesa I (522-486  M.B.K.), gu banyaki nangia ga aParaso ko rimoko angia Tatenai aasadi ka ruga tiko na gupai re. Ziazia Kekeapai nayamba ko nga “baira abazogo ku mbiti di yo.”—Ezara 5:3-7.

Badungu seke-seke ambia nabati du dagba kuruahe yo du rimo Tatenai ti ni. Seke-seke mbia sa nga gu naafura tipa borokporo sa dagba gako aborokporo yo na pa gu boro du pa ni rogo Ziazia Kekeapai, nga gu waraga kidohe naadu na pa gu 20 agarã nga ga Darayawesa gu Bambata Ko, nga gu nadigi rogo gu garã nangia 502  M.B.K. Si aayugo pa gu boro naamangasunge na marã ni moyambu na “Tatenai nangia baira abazogo ku mbiti di no”—gu kumba nga Tatenai, pako rogo gu kitabu nga ga Baibiri nga Ezara.

Ga gi kumba re bangiriba angia gine? Rogo gu garã nangia 535 M.B.K., Kurese gu Bakuru ko ambakadi gako zogarago berewe ku rogo abadona, badona sa dagbaha yo i aayambaha nga Babera na Ku Mbiti di yo. Kusa gu badona re akparaka ku rogo apaparaha ue, i aayamba gu kuraha nga Mbiti Di no. Coele-Syria, (nga gu naakoda Rebanona, Suria, Yisaraere), Poinike, Somorona, na Yuda nga gu naadu dunduko kutii be gu zogarago nga ga Damaseke. Tatenai azogo gi rago re tona ti 520 agarã kuti 502 M.B.K.

Ho Tatenai andu ni ku Yerusarema yo tipa ka wisigopa gu kitangbangase nga ga samungu, ko agumba gupai fu Darayawesa nga aYudo aya Kurese du naya fuyo i me ga Yekova yekaru berewe. Wetekapai rogo kuru apangbanga nga ga abakindo aima songoda pa gu kitangbangase re. (Ezara 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) I arugu Tatenai tipa ka ko rimisingo tiko ku rogo gupai yo re ya, na ko aima giaha.—Ezara 6:6, 7, 13.

Gupai duho nga, “Tatenai baira abazogo ku Mbiti di yo,” aamanganga wiripai kandara tooni rogo kuru apangbanga yo te. Wa vura duhe vuru nga, Ziazia Kekeapai ima fura tipa ko na ki yambu kina boro ndikidi rimo ku ri ko. Gi pai re nafu gu kura bete gopai furani nga, kuru apangbanga nasongodapa gu ruru apangbanga asongoda du rogo Ziazia Kekeapai.