1-2. ?Kɛ nga 1 Piɛli 4:7, 8 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan blɛ kekle nun’n y’a jran kekle-ɔ?

E SI kɛ kɛ mɛn’n i awieliɛ cɛn’n mántan koko kpa’n, sa kekle sunman bé wá tɔ́ e su. (2 Tim. 3:1) Sa kekle sɔ’n wie juli sran ble mɛn’n i wia atɔliɛ lɔ nvle kun nun. Nvle sɔ’n nun’n kɛ be yoli vote m’ɔ wieli’n, lika’n wa sanngannin kpa. Ɔ maan kɛ ɔ́ fá dí anglo nsiɛn bɔbɔ’n, e niaan wie’m be kwlá fiteman be kɔman lika fi. Afin lika nga be tran lɛ’n, lɛ yɛ be kun alɛ’n niɔn. ?Blɛ sɔ nun’n, ngue yɛ ɔ ukali be naan b’a kwla jran kekle-ɔ? Be nun sunman be ko trannin aniaan nga be tran kan be kunman alɛ lɛ’n, be wun. Aniaan bian kun m’ɔ wunnin sa sɔ’n nun’n, ɔ seli kɛ: “Blɛ sɔ nun’n, kɛ mɔ n le janvuɛ’n, ɔ yoli min fɛ dan. Afin e kwla wlali e wiengu fanngan.”

² Kɛ “ɲrɛnnɛn dan’n” wá bó i bo’n, sɛ e le janvuɛ’n ɔ́ yó e fɛ. (Ngl. 7:14) I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kɛ dɔ nga su’n e tra janvuɛ kpa. (An kanngan 1 Piɛli 4:7, 8 nun.) I lɛ nun’n Zeremin i su ndɛ’n man e afɔtuɛ. Afin ka naan b’a nunnun Zerizalɛmun klɔ’n, i janvuɛ ng’ɔ trali be’n be ukɛli i naan w’a fite nun. * ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zeremin i ajalɛ’n su-ɔ?

3. (1) ?Ngue ti yɛ Zeremin kwla se kɛ ɔ fɛmɛn i wun mantanman sran fi-ɔ? (2) ?Ngue ndɛ yɛ Zeremin kan kleli i fluwa klɛfuɛ Bariki-ɔ? (3) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n i bo guali-ɔ?

³ Zeremin trannin sran tɛtɛ’m be afiɛn afuɛ lele 40 tra su. Sran sɔ’m be nun wie yɛle i mantanfuɛ mun nin i osufuɛ wie mun. (Zer. 11:21; 12:6) Blɛ sɔ’n nun’n, w’a seman kɛ ɔ fɛmɛn i wun mantanman sran fi. I kpa bɔbɔ’n, ɔ kɛnnin i klun ndɛ kleli  i fluwa klɛfuɛ Bariki. Kɛ mɔ Bariki klɛli ndɛ sɔ mun’n ti’n, andɛ’n e kwla si wafa nga blɛ sɔ nun’n Zeremin i wun yoli i’n. (Zer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) E si kɛ kɛ Baraki klɛ́ Zeremin i su ndɛ’n, be sran nɲɔn’n be kloli be wiengu kpɛkun be ɲin yili be wiengu wie kusu.—Zer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. (1) ?Ngue yɛ Zoova seli Zeremin kɛ ɔ yo-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ junman sɔ’n ti’n Zeremin nin Bariki be janvuɛ’n trali kpa-ɔ?

⁴ Zeremin kannin sa ng’ɔ́ wá jú Zerizalɛmun klɔ’n su’n i ndɛ kleli Izraɛlifuɛ mun yakpa su afuɛ kpanngban kpa. (Zer. 25:3) Kɛ mɔ Zoova kunndɛ kɛ Izraɛlifuɛ’m be kaci be nzuɛn’n ti’n, ɔ seli Zeremin kɛ ɔ klɛ i nuan ndɛ’n fluwa mɔ be ɲɔnɲɔnnin i’n kun su. (Zer. 36:1-4) Zeremin nin Bariki be dili junman sɔ mɔ Ɲanmiɛn mannin be’n likawlɛ anglo kaka kpa. Ɔ maan blɛ sɔ nun’n yalɛ nga be kokoli’n ti’n, e si kɛ be sran nɲɔn’n be lafili Ɲanmiɛn su tankaan kpa ekun.

5. ?Wafa sɛ yɛ Bariki kleli kɛ ɔ ti Zeremin i janvuɛ sakpa-ɔ?

⁵ Kɛ Zeremin nin Bariki be wieli fluwa’n i klɛ m’ɔ fata kɛ be ko kɛn i nun ndɛ’n be kle Izraɛlifuɛ mun’n, Bariki yɛ Zeremin sunmɛnnin i-ɔ. (Zer. 36:5, 6) Yakpa su Bariki dili junman kekle sɔ’n klanman. E si kɛ kɛ Bariki ɔli Ɲanmiɛn i sua’n nun lɔ ko kanngannin fluwa’n nun’n, i sɔ’n yoli Zeremin i fɛ dan. (Zer. 36:8-10) Kɛ be kannin like nga Bariki yoli’n i ndɛ kleli famiɛn’n i awlo lɔ sran dandan mun’n, be sunmannin sran kɛ ɔ ko se Bariki kɛ ɔ wa kanngan fluwa’n nun kle be wie. (Zer. 36:14, 15) Kɛ famiɛn’n i awlo lɔ sran dandan’m be tili ndɛ sɔ’n, be fali ajalɛ kɛ bé kó kán ndɛ nga Zeremin kannin’n klé Famiɛn Zozakimun. Sanngɛ kwlaa naan b’a wɔ’n, be mannin Bariki i afɔtuɛ kun. Be seli i kɛ: “Kɔ naan a nin [Zeremin] amun ko fia. Nán sran fi wun amun.” (Zer. 36:16-19) Nanwlɛ, be afɔtuɛ sɔ’n yoli kpa dan.

6. ?Kɛ sran’m be tanndannin Zeremin nin Bariki be ɲrun’n, ngue yɛ be yoli-ɔ?

 ⁶ Kɛ be kanngannin fluwa nga Zeremin klɛli’n nun kleli Famiɛn Zozakimun’n, ɔ fali ya dan kpa. Ɔ maan, ɔ wɔli fluwa’n nun kpɛkun ɔ seli kɛ be ko tra Zeremin nin Bariki be wla be bisua. Sanngɛ i sɔ’n w’a kunman Zeremin i srɛ. Ɔ fali fluwa uflɛ mannin Bariki. Kpɛkun Zeremin kannin Zoova i nuan ndɛ’n kleli Bariki ekun naan ɔ klɛ. Ɔ maan Bariki “klɛli ndɛ ng’ɔ o fluwa klikli bɔ Zozakim yrɛli i’n nun’n” ekun.—Zer. 36:26-28, 32.

7. ?Kɛ Zeremin nin Bariki be dili junman likawlɛ’n wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ?

⁷ Kɛ sa kekle tɔ sran nɲɔn be su mɔ be bo yo kun be jrɛn i ɲrun kekle’n, be afiɛn’n mantan kpa tra laa’n. Ɔ maan e kwla se kɛ, kɛ Zeremin nin Bariki bé klɛ́ fluwa nga Famiɛn Zozakimun wɔli nun’n i uflɛ’n, be afiɛn’n wa mantannin kpa ekun. Afin blɛ sɔ nun’n, be sili be wiengu kpa. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Ɲanmiɛn sufuɛ nɲɔn sɔ’m be ajalɛ’n su-ɔ?

8. (1) ?Ngue ti yɛ sran wie’m be kunndɛman kɛ bé fá be wun bé mántan sran-ɔn? (2) ?Sanngɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin e tra janvuɛ-ɔ?

⁸ Atrɛkpa’n kɛ ɔ ko yo naan y’a kan e klun ndɛ’n y’a kle sran’n, ɔ ti kekle man e. Afin kɔlɛ laa’n, sran wie yoli e sa wie m’ɔ yoli e kɛnsrɛn-ɔn. (Nya. 18:19, 24) Asa ekun’n, e se e wun kɛ e ɲanman blɛ naan y’a fa e wun y’a mantan sran. Sɛ ɔ ti sɔ sakpa’n, nán e sa sin bubu e. Maan e mian e ɲin e fa e wun mantan aniaan mun. Afin sɛ e kunndɛ kɛ aniaan’m be suan e bo blɛ kekle nun’n, ɔ fata kɛ e nin be e tra janvuɛ dɔ nga su. Like nga e kwla yo naan y’a tra be janvuɛ’n, i kun yɛle kɛ e kan e klun ndɛ e kle be.—1 Piɛ. 1:22.

9. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zezi yili i nglo kɛ ɔ lafi i janvuɛ’m be su-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ sɛ e kan e klun ndɛ e kle e niaan mun’n e nin be afiɛn mántan kpa-ɔ? An fa sa kun yiyi nun.

⁹ Zezi kɛnnin i klun ndɛ kleli i janvuɛ mun. I lɛ nun’n ɔ yili i nglo kɛ ɔ lafi be su. (Zan 15:15) Wafa nga e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su’n, i wie yɛle kɛ e kan ninnge nga be man e aklunjuɛ’n, nin sa nga be o e su’n, nin like nga sran’m be yo e m’ɔ yoman e fɛ’n, be ndɛ e kle e janvuɛ mun. Kpɛkun sɛ sran kun su kan ndɛ kle e’n, maan e sie e su kpa i nuan bo. Sɛ e yo sɔ’n, atrɛkpa’n é síe i nzɔliɛ kɛ i akunndan’n, nin wafa nga i wun yo i’n, nin ninnge ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó be’n, be nin e liɛ’n ti kun. Aniaan bla kun m’ɔ suan Sɛndi’n, ɔ sieli i sɔ liɛ’n i nzɔliɛ. Ɔ le afuɛ 29. Aniaan bla’n ɔ nin aniaan bla kun m’ɔ suan Mari Luizi’n be trali janvuɛ. Aniaan bla Mari Luizi le afuɛ 67 yɛ ɔ ti Atin bofuɛ. Wue cɛn nglɛmun kwlakwla’n, be sran nɲɔn’n be bo jasin fɛ’n likawlɛ. Blɛ sɔ nun’n, be koko yalɛ kpa. Sɛndi seli kɛ: “Kɛ e nin min janvuɛ mun  e koko ndɛ cinnjin wie’m be su yalɛ’n, i sɔ’n yo min fɛ. Afin ɔ yo maan n si be kpa kpɛkun n wun sa ng’ɔ o be su’n i wlɛ kpa wie.” Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e kan e klun ndɛ e kle e janvuɛ mun naan kɛ be kusu bé kán be ndɛ liɛ’n e sie e su’n, e afiɛn mántan kpa.—Nya. 27:9.

10. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 27:17 fa kan’n sa’n, kɛ e nin aniaan mun e yo ninnge wie mun likawlɛ’n wafa sɛ yɛ i bo gua-ɔ?

¹⁰ Kɛ Zeremin nin Bariki be liɛ’n sa’n, sɛ e nin aniaan mun e yo ninnge wie mun likawlɛ naan e fa e ɲin e sie i be nzuɛn kpan’n su’n, e kwla si be kpa kpɛkun e afiɛn kwla mantan. (An kanngan Nyanndra Mun 27:17 nun.) Ninnge nga e nin aniaan mun e kwla yo be likawlɛ’n i kun yɛle jasin fɛ bolɛ’n. Kɛ e nin be e bo jasin fɛ mɔ e wun wafa nga be yiyi ninnge nga Zoova wá yó be mán e’n be nun kle sran mun’n, e klo be kpɛkun e fa e wun e mantan be kpa ekun.

11-12. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ kɛ e nin aniaan mun e bo jasin fɛ’n likawlɛ’n e afiɛn mantan-ɔn? An fa sa nɲɔn yiyi nun.

¹¹ Like ng’ɔ kle kɛ sɛ e nin aniaan mun e bo jasin fɛ’n likawlɛ’n e afiɛn mántan’n, maan e fa sa nɲɔn e yiyi nun. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Adelinin. Ɔ le afuɛ 23. Cɛn kun’n, ɔ seli i janvuɛ’m be nun kun kɛ be ko bo jasin fɛ’n lika kun mɔ be boman jasin fɛ lɔ titi’n i nun. I janvuɛ sɔ’n suan Kandisi. Adelinin seli kɛ: “E kunndɛli kɛ é bó jasin fɛ’n i kpa trá laa’n.” ?Kɛ aniaan bla nɲɔn sɔ’m be dili junman likawlɛ’n, i su ye benin yɛ be ɲɛnnin i-ɔ? Adelinin seli ekun kɛ: “Kɛ e ko bo jasin fɛ’n lele mɔ e sa e sin’n, e koko wafa nga kɛ sran’m be sɔ jasin fɛ’n nun klanman’n e wun yo e’n, i su yalɛ. Asa ekun’n e kan wafa nga Zoova ukali e naan y’a kwla di junman sɔ’n i kpa’n, i ndɛ wie. E sran nɲɔn’n e klo ninnge sɔ’m be su yalɛ kokolɛ kpa. Kɛ e yo sɔ kusu’n, e si e wun kpa.”

¹² Aniaan bla Laila nin Marianin mɔ be tran Aflansi lɔ’n, be waan bé kó bó jasin fɛ’n klɔ nga be flɛ i kɛ Banji m’ɔ ti Santrafriki i klɔ dan’n, i su lɔ. Be nɲɔn’n be nin-a jaman bian’n. Be waan bé dí anglo kun lemɔcuɛ kun  klɔ sɔ’n su lɔ. Laila waan: “Kɛ e ɔli’n blɛ sunman nun’n e timan e wun aniɛn. Sanngɛ kɛ mɔ e klo e wiengu kpɛkun e kannin e klun ndɛ kleli e wiengu ti’n, e afiɛn wa mantannin kpa. Kɛ n wun i kɛ Marianin i like yolɛ yoman ya, naan ɔ klo be nga e bo jasin fɛ’n e kle be’n, kpɛkun ɔ bo jasin fɛ’n juejue su’n, min ɲin wa yili i kpa trali laa’n.” Ɔ timan cinnjin kɛ e nin aniaan kun e wɔ nvle uflɛ nun kwlaa naan y’a fa e ɲin y’a sie i i nzuɛn kpa’n su. Blɛ kwlaa nga e nin aniaan mun é bó jasin fɛ’n likawlɛ’n e kwla fa e ɲin e sie i be nzuɛn kpa’n su. Sɛ e yo sɔ’n, é sí be kpa yɛ e nin be e afiɛn mántan kpa.

13. ?Ɔ ju wie’n kɛ e nin e niaan mun e yo ninnge wie mun likawlɛ’n, ngue yɛ e sie i nzɔliɛ-ɔ?

¹³ Ɔ ju wie’n kɛ e nin e niaan mun e yo ninnge wie mun likawlɛ’n, e sie be nzuɛn kpa’n i nzɔliɛ. Sanngɛ e sie ninnge nga be yo mɔ be timan su’n, be nzɔliɛ wie. ?Kannzɛ be yo ninnge wie mɔ be timan su’n, sanngɛ é yó sɛ naan e nin be e afiɛn w’a mantan kpa? Zeremin i su ndɛ’n kwla uka e i sɔ yolɛ’n nun. I sɔ’n ti’n, é wá kán like ng’ɔ ukɛli i naan w’a fɛ i ɲin w’a sie i sran’m be nzuɛn kpa’n su’n i ndɛ. Kpɛkun é kán like ng’ɔ ukɛli i naan w’a yaci be wun sa’n w’a cɛ be’n, i ndɛ wie.

14. (1) ?Zoova i su ndɛ benin yɛ Zeremin sili i-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n ukɛli i-ɔ?

¹⁴ Zeremin yɛ ɔ klɛli fluwa nga i dunman’n o su’n niɔn. Kpɛkun i yɛ ɔ klɛli Famiɛn Mun fluwa klikli’n nin i nɲɔn su’n mun-ɔn. E si kɛ kɛ ɔ́ dí junman sɔ’n, ɔ wunnin wafa nga Zoova si sran’m be aunnvuɛ ju’n i wlɛ. I wie yɛle kɛ ɔ si kɛ kɛ Famiɛn Akabu i sa tɛ’m be yoli i nsisɔ m’ɔ kacili i sa’n, Zoova waan ɔ su nunnunmɛn i awlo’n i ɲin su. (1 Fam. 21:27-29) Asa ekun’n, Zeremin si kɛ Manase yoli sa tɛ trali Akabu. Sanngɛ kɛ Manase i sa tɛ’m be yoli i nsisɔ m’ɔ kacili i nzuɛn’n, Zoova yacili i wun sa kwlaa cɛli i. (2 Fam. 21:16, 17; 2 Nyo. 33:10-13) Ndɛ sɔ’m be ukali Zeremin naan w’a trɛ i awlɛn i janvuɛ’m be wun naan w’a si be aunnvuɛ kɛ Ɲanmiɛn liɛ’n sa.—Jue. 103:8, 9.

15. ?Blɛ kun nun’n kɛ Bariki w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i junman’n su kpa kun’n, wafa sɛ yɛ Zeremin trɛli i awlɛn kɛ Zoova sa-ɔ?

¹⁵ Blɛ kun nun’n, Zeremin i fluwa klɛfuɛ Bariki w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i i junman’n su kpa kun. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, wafa sɛ yɛ Zeremin nin i be nantili-ɔ? Zeremin w’a kpliman w’a seman kɛ be timan janvuɛ kun. Sanngɛ ɔ ukɛli i. Yɛle kɛ ɔ kannin Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n kleli i. (Zer. 45:1-5) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ?

16. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 17:9 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan e nin e niaan mun e afiɛn w’a mantan titi-ɔ?

¹⁶ Fɔ o e kwlaa e nun. I sɔ’n ti’n, nán e se e niaan’m be kɛ be yo ninnge mun kɛ fɔ nunman be nun sa. Ɔ maan sɛ e nin aniaan kun e ti janvuɛ’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin e yo like kwlaa nga e kwla yo naan e afiɛn w’a mantan kpa titi’n. Sɛ e janvuɛ’n yo like wie m’ɔ timan su’n, maan e di i nanwlɛ e kle i. Kpɛkun e fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n e mɛn i afɔtuɛ. (Jue. 141:5) Sɛ ɔ yoli e sa wie’n, maan e yaci sa sɔ’n e cɛ i. Sɛ e yaci cɛli kusu’n, nán e bo su e di jɔlɛ kun. (An kanngan Nyanndra Mun 17:9 nun.) Mɛn’n i awieliɛ blɛ kekle nga nun’n, ɔ ti cinnjin kɛ e fa e ɲin e sie i e niaan’m be nzuɛn kpa’n su. Sɛ e yo sɔ’n, e nin be e afiɛn mántan kpa. I sɔ’n kusu ti cinnjin kpa andɛ. Afin ɲrɛnnɛn dan’n nun’n, e janvuɛ sɔ mun yɛ bé wá súan e bo-ɔ.

17. ?Wafa sɛ yɛ Zeremin kleli kɛ ɔ ti janvuɛ kun mɔ be kwla lafi i su blɛ kekle nun-ɔn?

¹⁷ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremin kleli weiin kɛ ɔ ti janvuɛ kun mɔ be kwla lafi i su blɛ kekle nun-ɔn. Cɛn kun’n, Zeremin i kpɔfuɛ’m be waan bé kún i. I sɔ’n ti’n, be fɛ i yili i nzue  gbo kun nun. Kɛ be yoli sɔ’n, Ebɛdi Melɛki ko deli i. Kɛ be kannin like nga Ebɛdi Melɛki yoli’n be kleli famiɛn’n i awlo lɔ sran dandan mun’n, be waan bé kún i. Kɛ Zeremin tili ndɛ sɔ’n, w’a semɛn i wun kɛ i janvuɛ’n kwla jran sa sɔ’n i ɲrun kekle naan ɔ timan cinnjin kɛ ɔ ukɛ i. Kannzɛ bɔbɔ ɔ o bisua lɔ blɛ sɔ’n nun’n, sanngɛ ɔ yoli maan be ko kannin Zoova i nuan ndɛ’n be kleli Ebɛdi Melɛki naan i sɔ’n wlɛ i fanngan.—Zer. 38:7-13; 39:15-18.

18. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 17:17 fa kan’n sa’n, sɛ sa o e janvuɛ wie su’n, ngue ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁸ Andɛ kusu’n, sa kekle sunman be tɔ e niaan wie’m be su. I wie yɛle asiɛ m’ɔ keje’n annzɛ alɛ’n. Kɛ i sɔ sa’m be ju’n, aniaan wie’m be sɔ aniaan nga sa tɔli be su’n be nun wie’m be nun be awlo lɔ. Wie’m be man be sa ti like be fa suan be bo. Sanngɛ like nga e kwlaa e kwla yo’n, yɛle kɛ e kwla srɛ Zoova kɛ ɔ uka e niaan sɔ mun. Wie liɛ’n, kɛ e ti i kɛ e niaan kun i sa sin w’a bubu i’n, e siman like trele nga é yó’n, annzɛ ndɛ trele nga é kán naan w’a wlɛ i fanngan’n. Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ le ninnge wie mɔ e kwla yo be-ɔ. I wie yɛle kɛ e kwla kɔ e niaan sɔ’n i wun kpɛkun sɛ ɔ su kɛn i klun ndɛ kle e’n, maan e sie e su kpa i nuan bo. Asa kusu’n, e kwla kanngan ndɛ mma kun m’ɔ wla e fanngan kpa’n i nun e kle i. (Eza. 50:4) Like ng’ɔ ti cinnjin kpa’n yɛle kɛ, kɛ e janvuɛ’m be sa mian’n e mian e ɲin e suan be bo.—An kanngan Nyanndra Mun 17:17 nun.

19. ?Sɛ e nin aniaan mun e tra janvuɛ tankaan kpa andɛ’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n úka e e ɲrun lɔ-ɔ?

¹⁹ Dɔ nga su’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin kpa naan e nin aniaan mun e afiɛn mantan kpa tra laa’n. Like nga ti yɛ i sɔ’n ti cinnjin’n, yɛle kɛ kɛ i blɛ’n wá jú’n, e kpɔfuɛ’m bé wá kúnndɛ kɛ bé sáci e afiɛn naan y’a lafiman e wiengu su kun. I sɔ yolɛ nun’n, bé wá búa e su ato wie mun. Sanngɛ sɛ e nin aniaan mun e ti janvuɛ naan e janvuɛ tralɛ sɔ’n ti tankaan kpa’n, like kwlaa nga e kpɔfuɛ sɔ’m bé wá yó’n, ɔ́ kpí ase. Yɛle kɛ be su kwlá yoman naan y’a yaci e niaan’m be klolɛ. Asa kusu’n, be su kwlá yoman naan e nin e niaan mun e janvuɛ’n saci. Afin janvuɛ nga e trali’n, ɔ timan le nɲɔn kun like.