Akabungwe ka World Health Organization katile: “Mwi sonde fye lyonse abantu balapuma abanakashi. Ubu ubwafya nabuseeka sana ica kuti buli fye ngo bulwele ubwambukila. Kanshi tulingile ukucitapo cimo bwangu bwangu pa kuti abantu baleke ukupuma abanakashi.” Aka kabungwe kasanga ukuti abanakashi mupepi na mapesenti 30 “aba kuti balyupwa nelyo baleshishanya, balibapumapo nelyo balibacendapo” ku bena mwabo nelyo kubo beshishanya nabo. Lipoti imo iya kabungwe ka UN yatile mu mwaka umo, mwi sonde lyonse abanakashi 137 balebepaya cila bushiku, ku bena mwabo nelyo abo baleishishanya nabo nangu fye balupwa lwabo. a

 Ifipendo kuti fyalanga ifyo ubwafya bwa bantu abapumana mu mayanda bwakula, nomba te kuti filange ifyo abo bacusha bomfwa no bukali bomfwa nga babapuma.

 Bushe na imwe balamupuma mu ng’anda? Nelyo bushe mwalishibako umuntu uo bapuma? Nga balamupuma nelyo nga mwalishibako umo uo bapuma, moneni ifyebo fyakonkapo ifya mu Baibolo ifingamwafwa.

  Te imwe mulenga balemupuma

  Kwaliba abengamwafwa

  Lesa kuti amusansamusha

  Abantu bakaleka ukupuma abanabo

  Ifyo mwingafwa abo bapuma

 Ifyo Baibolo ilanda: “Ifwe bonse umo umo tukalubulula kuli Lesa.”—Abena Roma 14:12.

 Muleibukisha ukuti: Umuntu uumupuma e wakwata ubwafya.

 Nga ca kuti abena mwenu batila ni mwe mulenga balemupuma, babepa fye ubufi. Abakashi balingile ukutemwikwa ku bena mwabo, tabalingile ukulabacusha.—Abena Kolose 3:19.

 Inshita shimo, icilenga bamo balepuma abena mwabo nalimo ni co balilwala ubulwele ubulenga belatontonkanya bwino, nangu ni co bakuulile mu lupwa umo balelwa nelyo ni co balanwa sana ubwalwa. Na lyo line, bakalubulula kuli Lesa pa fyo bamucusha. Na kabili e balingile ukucitapo cimo pa kuti baleke ukumucusha.

 Ifyo Baibolo ilanda: “Ukuli abapanda amano abengi amapange yalafikilishiwa.”—Amapinda 15:22.

 Muleibukisha ukuti: Nga muleumfwa ukuti tamuli abacingililwa nelyo nga tamwishibe ifyo mwingacita, kwaliba abengamwafwa.

 Cinshi mulingile ukwebelako bambi ukuti bamwafwe? Pantu abena mwenu nga balamupuma kuti mwakwata ifingi ifya kutontonkanyapo. Kuti camukosela ukwishiba ifya kucita pantu te kuti mwishibe ifyacindama sana pali ifi ifyakonkapo:

•   Ubumi bwenu

•   Ifingawamina abana benu

•   Ukwakufumya indalama

•   Ifyo mwatemwa abena mwenu

•   Ifyo mufwaya ukutwalilila ukuba mu cupo nga ca kuti abena mwenu ba-aluka

 Mu cifyalilwa fye, kuti mwafilwa ukwishiba ifyo mulingile ukusalapo kabili kuti mwalamona ukuti ubwafya mukwete bukalamba sana. Ni bani mwingalanda nabo abengamwafwa?

 Cibusa wenu nelyo lupwa uo mwacetekela kuti amwafwa. Kanshi mulingile ukwebako umuntu umo uwamubikako amano, nga mwacita ifi, ifintu kuti fyabako bwino.

 Nga mwatumina abafwilisha abo bapuma ku bena mwabo foni, kuti bamwafwa bwangu bwangu. Nga mwabatumina, kuti bamupandako amano pa fyo mwingacita pa kuti mucingililwe. Nga ca kuti abena mwenu basumina ukuti ifi bamupuma balalufyanya kabili nga ca kuti balefwaya ukwaluka, abafwilisha abo abena mwabo bapuma kuti babebako ifyo bafwile ukucita pa kuti baluke.

 Kwaliba na bambi abengamwafwa nga ca kuti mulefwaya ubwafwilisho mu kampampa. Pa bengamwafwilisha paba badokota, banasi, e lyo na bambi abo basambilisha ifya kwafwilisha abantu.

 Ifyo Baibolo ilanda: “Yehova b ali mupepi ku baba ne mitima ya bulanda; kabili apususha abasakamikwa imitima.”—Amalumbo 34:18.

 Muleibukisha ukuti: Lesa alilaya ukuti akulamwafwa.

 Yehova alimubikako sana amano. (1 Petro 5:7) Aleshiba ifyo mutontonkanya ne fyo mumfwa. Kuti amusansamusha ukupitila mu Cebo cakwe, Baibolo. Na kabili afwaya mulepepa kuli ena. Ilyo mulepepa, kuti mwamulomba ukuti amupeele amaka na mano ya kwishiba ifya kucita pa bwafya mukwete.—Esaya 41:10.

 Ifyo Baibolo ilanda: “Bakekala umuntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe, na mwi samba lya mukunyu wakwe, tapakabe no wa kubatiinya.”—Mika 4:4.

 Muleibukisha ukuti: Baibolo yalilaya ukuti nomba line abantu bonse bali no kulaikala umutende mu mayanda.

 Yehova Lesa e waishiba fye ifya kupwisha amafya yonse ayo tukwata umupwilapo. Baibolo yalitulaya ukuti: “Akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili, takwakabe no kuloosha nangu ukuteta nangu ukukalipwa na kabili.” (Ukusokolola 21:4) Pali iyo inshita, tukaleka no kwibukisha ifyabipa ifyatucitikilapo, tukalatontonkanya fye pa fisuma. (Esaya 65:17) Iyi e mikalile iisuma iyo Baibolo yamulaya.