ICIPANDE ICIKALAMBA | IFYO CALI PA KUTI BAIBOLO ITWALILILE UKUBAKO
Ifyalengele Baibolo Ukukanaonaika
UBWAFYA BWALIKO: Abalembele Baibolo e lyo na baleikopolola balebomfya amacinda ne mpapa. * (2 Timote 4:13) Bushe ifi balelembapo fyali no kulenga shani Baibolo ukonaika?
Amacinda yalalepuka, yalonaika bwangu kabili ifilembo balembapo filafuutika bwangu. Ba Richard Parkinson na ba Stephen Quirke, abasambilila sana pa fyo icalo ca Egypt cali batile: “Amacinda yalabola bwangu ica kuti ukwabula no kuposa inshita kuti yashala fye ubufungau bweka bweka. Nga mwasunga amacinda, kuti yafufuma nelyo ukubola nga ca kuti umo mwayabika muli umutonshi, kabili kuti bayalya kuli bakoswe, kabili nga baliyashiika kuti bayalya ku tushiishi, maka maka ku bubenshi.” Amacinda yamo ayo basangile baliyabikile umwali sana ulubuuto nelyo umutonshi, ne ci calengele yaonaika bwangu.
Impapa yalikosapo pa macinda, lelo nayo yine ilonaika nga tabaisungile bwino nelyo baibika umwakaba nelyo umwatalala sana, umuli sana umutonshi, nelyo umuli sana ulubuuto. * Impapa nayo balailya ku tushiishi. Icitabo ca Everyday Writing in the Graeco-Roman East cilanda ukuti, “Ifyebo fya kale tafyalekokola ukuloba.” Kanshi Baibolo ayonaika ne fyebo fyabamo nga fyaliloba.
IFYO CALI PA KUTI BAIBOLO ILOBA: Amafunde ya baYuda yatile imfumu yalingile ‘ukukopolwela mwi buuku Amafunde,’ e kutila amabuuku ya kubalilapo 5 aya mu Baibolo. (Amalango 17:18) Na kabili, bakalemba balikopolwele amabuuku ayengi ilyo umwaka wa 100 C.E. ushilafika, kabili aya amabuuku bakopolwele yalesangwa mu masunagoge ya mu Israele monse e lyo na ku Makedonia. (Luka 4:16, 17; Imilimo 17:11) Bushe cali shani pa kuti aya amabuuku yeloba ukufika na lelo?
Ifimfungwa fya kale sana ifyo beta ati Dead Sea Scrolls, ifyo basangile mu mitondo iyo babikile mu ncengo sha mu ncende umushaba umutonshi
Ba Philip W. Comfort abasambilila sana Icipingo Cipya batile: “Aba Yuda balebika ifimfungwa mu mitondo pa kuti fikonaika bwangu.” Abena Kristu nabo bafwile balitwalilile ukusunga ifimfungwa muli iyi nshila. Ici e calengele basange ifimfungwa fya mabuuku ya mu Baibolo ifingi mu mitondo, mu ncengo na mu ncende shimbi umushaba umutonshi kabili umwafiita.
IFISUMA IFYACITIKA: Ifimfungwa ifingi ifya mabuuku ya mu Baibolo ifyo balembele imyaka ukucila pali 2,000, e po fyaba ukufika na pali ino nshita. Takwaba ibuuku nangu limo ilya kale ilyakwata ifimfungwa ifingi nga Baibolo.
^ par.3 Amacinda baleyapanga ku fimenwa ifyo beta ukuti Papyrus e lyo impapa baleshifumya ku nama.
^ par.5 Ku ca kumwenako, pa mpapa e po balembele ilyo icalo ca America capokele ubuntungwa. Nangu ca kuti ne myaka 250 tailakumana ukutula apo balembeele ifi fyebo, fyalifuutika ica kuti cilafya pa kufibelenga.
Nalimo Kuti Mwatemwako ne fi
ULUPUNGU LWA KWA KALINDA
Icintu Icacindama ico Basangile pa Cishala
Akapaapaatu akalanda pe Landwe lya kwa Yohane, ako balesungila mu Rylands, e kapaapaatu akakokola sana aka mu malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki.
ULUPUNGU LWA KWA KALINDA
