Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Wan ston we i gat nem blong Tattunnu i stap long hem

Wan Pruf Bakegen

Wan Pruf Bakegen

?I gat pruf we ol man blong digim graon oli faenem we i soemaot se ol stori blong Baebol oli tru? Magasin ya Biblical Archaeology Review we i kamaot long 2014, i tokbaot kwestin ya se: “?I gat hamas man long Hibru haf blong Baebol, we oli faenem nem blong olgeta long ol samting we oli digim?” Oli talem se i gat: “!Samwe long 50 man!” Be wan man we nem blong hem i no stap long lis ya, hem i Tatenae. ?Hem i hu? I gud yumi luk stori blong hem long Baebol.

Jerusalem i bin stap aninit long rul blong Pesia. Taon blong Jerusalem i stap long wan ples we ol man Pesia oli singaotem se Narasaed Yufretes Reva long wes. Afta we Pesia oli winim Babilon, oli letem ol man Jiu we oli stap kalabus long Babilon oli go fri, mo oli letem olgeta oli bildim tempol long Jerusalem bakegen. (Esra 1:1-4) Be ol enemi, oli traem blong stopem wok ya, mo oli talem se ol man Jiu oli stap wok agensem ol man Pesia. (Esra 4:4-16) Taem king Darias l i rul, (522-486 B.K.T.), wan haeman blong Pesia we nem blong hem Tatenae, i lidim wan grup blong go luk wok we ol man Jiu oli stap mekem. Baebol i singaot hem se “resedenkomisina blong provins ya Narasaed Yufretes Reva.”—Esra 5:3-7.

I gat sam ston i stap, we oli olsem histri blong wan famle mo nem blong Tatenae i stap long wan long olgeta. Ston ya oli raetem wan promes blong bisnes long hem. Oli mekem promes ya long namba 20 yia we king Darias I i rul, long yia 502 bifo Kraes. Wan witnes blong promes ya, hem i wan man blong wok blong “Tattannu we i resedenkomisina blong provins ya Narasaed Yufretes Reva.” Tattannu i sem man ya Tatenae we buk blong Esra i tokbaot.

?Wanem wok blong Tatenae? Long yia 535 bifo Kraes, King Sirus i jenisim bakegen ol ples we hem i rul long hem i kam ol provins. Wan long ol provins ya nem blong hem “Babilon mo Narasaed Yufretes Reva.” Biaen provins ya i seraot long tu haf. Mo nem blong wan haf, hem i Narasaed Yufretes Reva. Ol ples insaed long haf ya, hem i Coele-Siria, Fonisia, Sameria mo Juda we maet kapital blong olgeta i stap long Damaskes. Tatenae i resedenkomisina blong provins ya stat samwe long yia 520 kasem 502 bifo Kraes.

Afta we Tatenae i go long Jerusalem blong save moa long wok we ol man Jiu oli mekem, hem i raet i go long Darias se ol man Jiu oli talem se Sirus nao i givim raet long olgeta blong oli bildim tempol bakegen. Ol tok blong Sirus we oli faenem long ol buk blong ol ripot, i soemaot se samting we ol man Jiu oli talem i tru. (Esra 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Nao Darias i talem long Tatenae blong i no stopem wok blong olgeta, mo hem i obei.—Esra 6:6, 7, 13.

Ol man blong histri oli no faenemaot tumas samting long saed blong “Tatenae we i resedenkomisina blong provins ya Narasaed Yufretes Reva.” Be nating se i olsem, Baebol i tokbaot hem, mo stret wok we hem i mekem. Save ya i pruvum bakegen se oltaem ol man blong digim graon oli faenemaot ol samting we i sapotem se Baebol i tok tru long saed blong histri.