Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Ndi Akpana Mbre Mbre Ilektrọnik?

Ndi Akpana Mbre Mbre Ilektrọnik?

Ibuot 30

Ndi Akpana Mbre Mbre Ilektrọnik?

EYENEREN kiet emi ekerede Brian ọdọhọ ete: “Mbre kọmputa esinen̄ede aduai owo idem onyụn̄ enem. Ke ini ebrede enye, emekeme ndinam n̄kpọ emi edide ekpededei anam ye ata ata owo m̀mê unam, esịn idem ke akamba mfịna.” Deborah ọdọhọ ke esinem imọ n̄ko ndibre mbre kọmputa. Edi enye odụri owo utọn̄ ete: “Mbre emi ekeme ndinen̄ede mbọ owo ini, ekpere ndinam owo enyene mbumehe.”

Eyịghe idụhe nte ke mbre ilektrọnik edi usụn̄ unọ idem inemesịt eyomfịn, edi enye esịne n̄kpọ akan oro. Edi akpanikọ ke mmọ ẹkeme ndinam enyene usọ ke ini anamde n̄kpọ inyụn̄ iyakke enen̄ede okop ndobo. Edi isikụreke ke oro. Enye ekeme ndinam owo anam n̄kpọ ọsọp idem. Ndusụk mmọ ẹkam ẹkeme ndinam fi enen̄ede ọdiọn̄ọ ibat onyụn̄ ọdiọn̄ọ ndikot n̄wed. Ke adianade do, etie nte nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹdiwak ndineme n̄kpọ mban̄a mbufa mbre ilektrọnik. Edieke ebrede mbre emi, eyetiene esịn uyo ke nneme.

Ke nditịm ntịn̄, edieke etịn̄de enyịn emek mbre ilektrọnik emi ebrede, emekeme ndikụt enye emi enemde mînyụn̄ idiọkke. Edi ntak emi oyomde etetịn̄ enyịn emek?

Idiọk Esie

Idịghe kpukpru mbre ilektrọnik ẹfọn. Mfịn, ediwak mbre ilektrọnik ẹnen̄ede ẹsịn udọn̄ ẹnọ se Bible okotde “mme utom obụkidem,” kpa mme ndek ndek edinam emi Abasi akpande.—Galatia 5:19-21.

Adrian emi edide isua 18 ọdọhọ ke mbre ilektrọnik kiet emi akanyamade etieti okowụt “nte ndiọi n̄ka ẹn̄wanade ke otu idemmọ, nte ẹdade ibọk ke idiọk usụn̄, nte ẹnamde idan̄ in̄wan̄-in̄wan̄, nte ẹsụn̄ide owo, nte ẹnamde afai, nte ẹduọkde iyịp, ye nte ẹwotde owo ọkwọkudịm.” Ndusụk mbre ilektrọnik ẹsisịn udọn̄ ẹnọ mme owo ndisịn idem ke ndedịbe odudu. Ndien kpukpru mbufa mbre oro ẹsion̄ode ẹdi ẹsisọn̄ odudu ẹkan n̄kani oro ẹkedude. Ẹkeme ndibre ediwak ke otu mbre afai emi ke Intanet ye mbon en̄wen. Mbre emi esinen̄ede enem ke ini ẹbrede enye ke Intanet ye mbon en̄wen. James emi edide isua 19 ọdọhọ ete: “Emekeme nditie ke kọmputa ufọk mbufo mbre mbre emi ye owo ke anyan idụt nse m̀mê anie edikan.”

Mbre ilektrọnik emi enen̄erede ọwọrọ etop idahaemi edi enye oro mme andibre ẹnamde nte idi ata ata unam m̀mê owo oro ebrede mbre oro ke Intanet. Mbon oro ẹbrede mbre emi ẹsida kọmputa ẹsion̄o mme owo m̀mê unam kọmputa m̀mê mbiba ẹdọn̄ ke ebiet oro etiede nte obio ke kọmputa, emi ediwak tọsịn owo m̀mê unam kọmputa eken ẹdude. Ikpehe Intanet oro etiede nte obio mi enyene mme ufọkurua, ubomisọn̄, ufọkidụn̄, itie unek, ye ufọk akpara. Mme andibre mbre emi ẹkeme ndinọ kiet eken etop ke ebe oro nte mme owo m̀mê unam kọmputa mmọ ẹsụk ẹnamde n̄kpọ.

Mbon ntịme, irenowo emi ẹyomde mme akpara ẹnọ owo, mme akpara, mbon n̄kanubọk, mbon abian̄a, ye mbon oro ẹkpede ẹwot owo ẹdi sụk ibat ibat ke otu mbon mbubiam oro ẹsidude ke ikpehe Intanet oro etiede nte obio mi. Mme ebre mbre emi ẹkeme ndinam n̄kpọ oro mmọ mîkpedehedei inam ke uwem mmọ. Ekpri ẹdifịk kọmputa ekeme ndinam mme owo m̀mê unam kọmputa ẹnam idan̄, ke adan̄aemi mme ata ata owo emi ẹfịkde kọmputa ẹnọde kiet eken etop ke Intanet ke ebe oro ẹban̄a se ẹnamde oro. Ndusụk mbre emi ẹsiyak mme owo kọmputa ẹnam idan̄ ye mbon kọmputa oro ẹbietde nditọwọn̄. Ndida utọ oburobụt edinam emi mbre mbre esinen̄ede abiak mbon oro ẹsuade-sua mbre emi.

Ntak Emi Se Emekde Edide Akpan N̄kpọ

Mbon oro ẹsibrede afai afai m̀mê oburobụt mbre ilektrọnik oro ẹwụtde kpukpru n̄kpọ in̄wan̄-in̄wan̄ ẹkeme ndidọhọ: “Owo inamke owo n̄kpọ. Mbre ke edi nan̄a.” Edi kûyak ẹda utọ ekikere oro ẹbian̄a fi!

Bible ọdọhọ ete: “Se eyenọwọn̄ anamde ke ẹda ẹfiọk m̀mê edinam esie asana onyụn̄ enen.” (Mme N̄ke 20:11) Edieke ebrede afai afai ye oburobụt mbre ilektrọnik, ndi ẹkeme ndidọhọ ke amasana onyụn̄ enen? Ndụn̄ọde ẹwụt ndien ndien ke mbon oro ẹsisede afai afai edinam unọ idem inemesịt ẹsinen̄ede ẹnam n̄kpọ afai afai. Ke nditịm ntịn̄, ndusụk mme anam ndụn̄ọde ẹdọhọ ke sia mme andibre mbre ilektrọnik ẹkemede ndida kọmputa nneme nneme, ke mbre ilektrọnik ekeme ndisọp mbiat owo n̄kan TV.

Ndibre afai afai m̀mê oburobụt mbre ilektrọnik etie nte ndikama ibọkn̄kpa mbre mbre—ekeme ndidi idinamke owo n̄kpọ ke ebe oro, edi iditreke-tre ndinam nte ini akade. Didie ke enye ekeme ndinam owo n̄kpọ? Ndinen̄ede n̄n̄wek ibọkn̄kpa emi ekeme ndita owo akpa, anamde n̄ken̄e unam udọn̄ọ ẹto nsia ẹwọn̄ọ ẹdụk iyịp, ndien emi ayanam owo ọdọn̄ọ. Kpasụk ntre, ndiyịre nse ndise idan̄ emi ẹwụtde kpukpru n̄kpọ in̄wan̄-in̄wan̄ ye ndise enyene-ndịk afai ‘ekeme ndinam esịt fo odoro ufiọn,’ onyụn̄ anam udọn̄ obụkidem adia fi idem.—Ephesus 4:19; Galatia 6:7, 8.

Ewe Mbre Ilektrọnik ke N̄kpemek?

Edieke ete ye eka fo ẹnyịmede esibre mbre ilektrọnik, akpasan̄a didie ọfiọk mbon oro ekpemekde ye udomo ini oro akpadade ebre? Bụp idemfo mme mbụme oro ẹtienede mi:

Se mmekde edinam Jehovah ese mi didie? Psalm 11:5 ọdọhọ ete: “Jehovah odụn̄ọde edinen owo ọkọrọ ye idiọkowo, ndien ukpọn̄ Esie asasua owo ekededi eke amade afai.” Amaedi mbon oro ẹsịnde idem ke ndedịbe odudu, Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Kpukpru owo eke ẹnamde n̄kpọ emi ẹdi mbubiam n̄kpọ ke enyịn Jehovah.” (Deuteronomy 18:10-12) Edieke oyomde ndidi ufan Abasi, oyom anam item oro ẹnọde ke Psalm 97:10 ete: “Ẹsua se idiọkde.”

Nso ke mbre ilektrọnik emi edinam mi n̄kere? Bụp idemfo ete, “Ndi ndibre mbre emi ayanam emem utom ọnọ mi ‘ndifehe n̄kpọn̄ use’ m̀mê edikam ananam ọsọn̄ utom?” (1 Corinth 6:18) Mbre emi anamde fi okụt ndise emi edemerede owo udọn̄ idan̄ m̀mê emi anamde fi eneme oburobụt nneme idiyakke fi ekere n̄kpọ eke enende, asanade, onyụn̄ esịnede eti ido.—Philippi 4:8.

Ini oro ndidade mbre mbre ilektrọnik emi edikpon adan̄a didie? Idem mme mbre ilektrọnik oro mîdiọkke ẹsidia owo ekese ini. Ntre wewet udomo ini oro esidade ebre mbre emi nịm. Ndi enye ọbọ fi ini oro akpadade anam akpan n̄kpọ? Ndifiọk udomo ini oro esidade ebre mbre ilektrọnik ayanam enyene ini ada anam mme akpan n̄kpọ.—Ephesus 5:16.

Imọfiọk ke Bible idọhọke ada ofụri ini fo ekpep n̄wed m̀mê anam utom ke ufọk. Utu ke oro, enye ọdọhọ kpukpru nnyịn ke “ini eke ẹsakde imam . . . ye ini eke ẹnekde unek” odu. (Ecclesiastes 3:4) Edi fiọk ete ke Ikọ Hebrew oro ẹkabarede ‘ndinek unek’ ọwọrọ n̄ko ndisịn̄ede idem. Mmọdo, ntak mûdaha ndusụk ini fo ubre mbre oro edinamde esịn̄ede idem, utu ke ndisụk ndiọhọ ke iso ekebe ndise kpukpru ini?

Da Eti Ibuot Mek

Eyịghe idụhe ke mbre ilektrọnik ekeme ndinen̄ede nnem akpan akpan edieke ọfiọkde ndibre. Emi enen̄ede edi ntak oro oyomde ada eti ibuot emek utọ mbre oro edibrede. Bụp idemfo ete, ‘Ukpepn̄kpọ ewe ke nnen̄ede ndiọn̄ọ ke ufọkn̄wed?’ Ndi idịghe enye esinem fi akan? Ke nditịm ntịn̄, ukpepn̄kpọ oro esinemde fi akan ke esidiọn̄ọ akan. Idahaemi, bụp idemfo ete: ‘Mbre ilektrọnik ewe esinem mi akan? Nso nti n̄kpọ ke enye esikpep mi?’

Utu ke ndibre mbre ilektrọnik n̄kukụre sia mme ufan fo ẹmade, domo ndibiere n̄kpọ emi ke idemfo. Ke akam edide akpan n̄kpọ akan, nam se Bible etemede ete: “Ẹka iso ẹdụn̄ọde ẹfiọk se Ọbọn̄ enyịmede.”—Ephesus 5:10.

KE IBUOTIKỌ ORO ETIENEDE

Amama ikwọ, ndien inyeneke se idiọkde do. Edi ndi omodụk ufụn ọnọ ikwọ?

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Mbufo emi ẹmade Jehovah, ẹsua se idiọkde.”—Psalm 97:10.

ITEM

Wet ibio ibio ban̄a mbre ilektrọnik kiet kiet oro oyomde ndibre, tịn̄ ufọn esie ye nte ẹsisan̄ade ẹbọ ufọn emi. Men se afo ewetde domo ye mme edumbet Bible oro ẹnemede ke ibuotikọ emi, ekem biere m̀mê mbre oro ọfọn.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ke isua 2006, ẹma ẹberede akpa ufọkibọk emi ẹbọpde san̄asan̄a man ẹn̄wam mbon oro ẹnyenede mbumehe edibre mbre ilektrọnik ke Intanet ke Amsterdam ke Netherlands.

SE NDINAMDE

Edieke ufan mi ọdọhọde mbre mbre ilektrọnik emi ẹnamde n̄kpọ afai afai, m̀mê emi aban̄ade oburobụt ido, se ndidọhọde enye edi ․․․․․

Ndiyakke ini oro ndade mbre mbre ilektronik ebe ․․․․․ ke urua, ndien mmọfiọk ke ndibehe ini emi edieke ․․․․․

Se ndibụpde ete m̀mê eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

Didie ke mbre ilektrọnik ekeme ndinam owo ekere onyụn̄ anam n̄kpọ?

Ntak emi ọfọnde ekere aban̄a mme n̄kpọ oro Jehovah etemede ke ini emekde mbre ilektrọnik oro edibrede?

Didie ke ekeme ndin̄wam ekpri eyeneka fo emi enyenede mbumehe edibre mbre ilektrọnik emi afo ọfiọkde ke ifọnke?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 249]

“Ediwak mbre ilektrọnik idiyakke fi asua aba utọ n̄kpọ nte afai, ndek ndek ikọ, ye oburobụt ido onyụn̄ ekeme ndinam fi ọsọp ọduọ ke ini ẹdomode fi ke mme n̄kpọ en̄wen. Mmọdo, kpeme se ebrede.”​—Amy

[Ndise ke page 250]

Ndibre afai afai m̀mê oburobụt mbre ilektrọnik etie nte ndikama ibọkn̄kpa mbre mbre—ekeme ndidi idinamke owo n̄kpọ ke ebe oro, edi iditreke-tre ndinam nte ini akade