Ζώντας στη Σκιά ενός Κοιμισμένου Γίγαντα

Τα ηφαίστεια αποτελούσαν ανέκαθεν πηγή μυστηρίου. Μπορεί να κοιμούνται ήσυχα επί αιώνες, μόνο και μόνο για να ξυπνήσουν ξαφνικά με θεαματικό αλλά και θανατηφόρο τρόπο. Μέσα σε λίγα λεπτά, μια ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να ερημώσει ένα υπαίθριο τοπίο και να καταστρέψει τη ζωή.

ΚΑΝΕΝΑΣ δεν αμφιβάλλει ότι τα ηφαίστεια είναι επικίνδυνα. Τους τελευταίους τρεις αιώνες και μόνο, έχουν αφαιρέσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές. Βέβαια, οι περισσότεροι από εμάς ζούμε σε ασφαλή απόσταση από αυτούς τους κοιμισμένους γίγαντες, αλλά εκατομμύρια κάτοικοι της γης ζουν κοντά σε ενεργά ηφαίστεια. Για παράδειγμα, το Κίτο, η πρωτεύουσα του Ισημερινού, βρίσκεται κοντά στο Πιτσίντσα, ένα ηφαίστειο βορειοδυτικά της πόλης. Το όρος Ποποκατέπετλ, του οποίου το όνομα στη γλώσσα των Αζτέκων σημαίνει «Βουνό που Καπνίζει», απέχει περίπου 60 χιλιόμετρα από την Πόλη του Μεξικού. Οι μεγάλες πόλεις του Όκλαντ, στη Νέα Ζηλανδία, και της Νάπολης, στην Ιταλία, βρίσκονται πάνω σε ηφαίστεια ή στους πρόποδές τους. Συνολικά, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με την πιθανότητα να αρχίσουν οι δυνάμεις της γης να βρυχιούνται δυνατά κάτω από τα πόδια τους, επαναφέροντας στη ζωή έναν κοιμισμένο γίγαντα.

Ένας Επικίνδυνος Γίγαντας

Οι κάτοικοι της Νάπολης συμβιώνουν με το όρος Βεζούβιος εδώ και 3.000 χρόνια περίπου. Αυτό το βουνό απέχει μόλις 11 χιλιόμετρα από τη Νάπολη και, στην πραγματικότητα, είναι ένας κώνος μέσα στο περίγραμμα του αρχαίου όρους Σόμα. Ο Βεζούβιος συγκαταλέγεται στα πιο επικίνδυνα ηφαίστεια της γης. Εφόσον η βάση του βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας, το βουνό είναι πολύ μεγαλύτερο από ό,τι φαίνεται.

Το όρος Βεζούβιος έχει μακρύ ιστορικό δραστηριότητας. Έχει ενεργοποιηθεί πάνω από 50 φορές μετά την πασίγνωστη έκρηξη του 79 Κ.Χ., η οποία κατέστρεψε τις πόλεις της Πομπηίας και του Ηρακλείου. Περίπου 4.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν στη διάρκεια μιας καταστροφικής έκρηξης το 1631. Τότε άρχισε να χρησιμοποιείται η λέξη «λάβα». Προερχόμενη από τη λατινική λέξη λάμπι, που σημαίνει «γλιστρώ», περιγράφει κατάλληλα τη ροή λάβας από τις απότομες πλαγιές του Βεζούβιου.

Στο διάβα των αιώνων, ο Βεζούβιος εξακολούθησε να σιγοβράζει. Εξερράγη το 1944 στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τυλίγοντας τα στρατεύματα των Συμμάχων σε σύννεφα στάχτης. Οι κοντινές πόλεις Μάσα και Σαν Σεμπαστιάνο θάφτηκαν, όπως και το περίφημο τελεφερίκ στην πλαγιά  του βουνού που έχει γίνει γνωστό από το ιταλικό παραδοσιακό τραγούδι «Φουνικουλί, Φουνικουλά».

Σήμερα, οι κάτοικοι της Νάπολης φαίνεται ότι συνεχίζουν τη ζωή τους αγνοώντας τον κίνδυνο που βρίσκεται τόσο κοντά. Οι τουρίστες θαυμάζουν τα ιστορικά και αρχιτεκτονικά μνημεία. Τα καταστήματα και τα καφέ σφύζουν από ζωή, ενώ άσπρα ιστιοφόρα πλέουν στα νερά του Κόλπου της Νάπολης. Ο ίδιος ο Βεζούβιος παραμένει δημοφιλές αξιοθέατο και αντιμετωπίζεται περισσότερο ως φίλος παρά ως επικίνδυνος κοιμισμένος γίγαντας.

Όκλαντ​—Η Πόλη των Ηφαιστείων

Στην παράκτια πόλη του Όκλαντ, στη Νέα Ζηλανδία, υπάρχουν πολλοί ηφαιστειακοί κώνοι. Πράγματι, οι πάνω από ένα εκατομμύριο κάτοικοί του ζουν εν μέσω 48 μικρών ηφαιστείων. Αρχαίες ηφαιστειακές κοιλάδες σχηματίζουν δύο λιμάνια, όπου υπάρχουν νησιά τα οποία προήλθαν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Το πιο εμφανές νησί είναι το Ρανγκιτότο, ηλικίας 600 ετών, το οποίο προβάλλει από το νερό με την ίδια συμμετρία όπως αυτή του Βεζούβιου. Όταν σχηματίστηκε αυτό το νησί, ένα κοντινό χωριό των Μαορί θάφτηκε στη στάχτη.

Οι κάτοικοι του Όκλαντ έχουν μάθει να ζουν με τα ηφαίστειά τους. Ένας ηφαιστειακός κώνος, που ονομάζεται Μαουνγκακίκι, είναι σήμερα δημόσιο πάρκο και εκτροφείο προβάτων και βρίσκεται στο  μέσο του Όκλαντ. Μερικά ηφαίστεια είναι τώρα λίμνες, πάρκα ή τόποι αθλητικών εκδηλώσεων. Ένα είναι νεκροταφείο. Πολλοί κάτοικοι προτιμούν να ζουν σε πλαγιές ηφαιστείων για να απολαμβάνουν την πανοραμική θέα.

Όταν κατοικήθηκε η περιοχή του Όκλαντ, πρώτα από τους Μαορί και έπειτα, πριν από 180 χρόνια, από Ευρωπαίους, οι άνθρωποι πιθανότατα δεν έδωσαν μεγάλη σημασία στο ηφαιστειακό της παρελθόν. Αντιθέτως, είδαν ότι υπήρχε διαθέσιμη γη κοντά στη θάλασσα​—και με εύφορο έδαφος. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό αληθεύει για τα ηφαιστειογενή εδάφη και σε άλλα μέρη του κόσμου. Στην Ινδονησία, για παράδειγμα, μερικοί από τους καλύτερους ορυζώνες βρίσκονται στη σκιά ενεργών ηφαιστείων. Αποδοτικότατες αγροτικές περιοχές στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εδάφη που είναι ως επί το πλείστον ηφαιστειακής προέλευσης. Υπό κατάλληλες συνθήκες, γη θαμμένη σε λάβα μπορεί να παραγάγει βλάστηση μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο μετά την έκρηξη.

Συστήματα Έγκαιρης Προειδοποίησης

Πολλοί αναρωτιούνται: “Δεν είναι άραγε επικίνδυνο να ζει κανείς κοντά σε ηφαίστειο;” Η απάντηση είναι ασφαλώς καταφατική. Αλλά οι επιστήμονες μπορούν να παρακολουθούν προσεκτικά τη σεισμική και την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Λόγου χάρη, ο Οργανισμός Γεωλογικής Έρευνας των Ηνωμένων Πολιτειών παρατηρεί ενεργά ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο​—περιλαμβανομένων αυτών στη Νάπολη και στο Όκλαντ, όπου υπάρχουν σχέδια έκτακτης ανάγκης. Χρησιμοποιώντας το δορυφορικό Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης σε 24ωρη βάση καθώς και δίκτυα σεισμομέτρων, οι επιστήμονες μπορούν να ανιχνεύσουν μαγματική και υπόγεια δραστηριότητα.

Ο Βεζούβιος βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση. Οι ιταλικές αρχές, παίρνοντας σχολαστικότατες προφυλάξεις, έχουν αναπτύξει σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση εκρήξεων μεγέθους αντίστοιχου της έκρηξης του 1631. Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι όσοι ζουν στην επικίνδυνη ζώνη μπορούν να ειδοποιηθούν και να εκκενώσουν την περιοχή πριν από την έκρηξη.

Το Όκλαντ βρίσκεται σε μονογενετικό ηφαιστειακό πεδίο, όπως το ονομάζουν οι επιστήμονες. Αυτό σημαίνει ότι, αντί να ενεργοποιηθεί κάποιο υπάρχον ηφαίστειο, μπορεί να δημιουργηθεί ένα εντελώς καινούριο σε διαφορετική τοποθεσία. Οι ειδικοί λένε ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο έπειτα από μια περίοδο σεισμών που διαρκούν από μερικές μέρες μέχρι μερικές εβδομάδες. Αυτή η προειδοποιητική δραστηριότητα θα πρέπει να δίνει στους ανθρώπους το χρόνο προκειμένου να  αναζητήσουν καταφύγιο σε ασφαλή περιοχή.

Οι Κίνδυνοι Πάντα στο Προσκήνιο

Μολονότι η παρακολούθηση ηφαιστείων είναι έργο ζωτικής σημασίας, δεν έχει μεγάλη αξία αν αγνοηθούν οι προειδοποιήσεις. Το 1985 οι αρχές στο Αρμέρο της Κολομβίας προειδοποιήθηκαν για επικείμενη έκρηξη του ηφαιστείου Νεβάδο δελ Ρουίς. Ενώ το βουνό βρυχιόταν περίπου 50 χιλιόμετρα μακριά, δίνοντας σαφή προειδοποίηση, οι αρχές είπαν απλώς στους κατοίκους της πόλης να παραμείνουν ψύχραιμοι. Πάνω από 21.000 άνθρωποι πέθαναν εξαιτίας της λασπορροής που έθαψε την πόλη.

Αν και τέτοιες καταστροφές είναι σπάνιες, τα διαστήματα ηρεμίας μεταξύ των εκρήξεων χρησιμοποιούνται για περαιτέρω έρευνα και προετοιμασία. Έτσι λοιπόν, οι συνεχείς παρατηρήσεις, η επαρκής προετοιμασία και η εκπαίδευση του κοινού μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των κινδύνων που διατρέχουν όσοι ζουν στη σκιά ενός κοιμισμένου γίγαντα.

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 16]

ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΟΙ!

Είστε έτοιμοι για κάποια φυσική καταστροφή; Ενημερωθείτε για τους κινδύνους στην περιοχή σας. Καθορίστε εκ των προτέρων πού θα συναντηθείτε αν χωριστούν τα μέλη της οικογένειάς σας και ποιον θα ειδοποιήσετε για το πού μπορεί να βρίσκεστε. Να έχετε εύκαιρα τα είδη πρώτης ανάγκης, στα οποία θα συμπεριλάβετε τρόφιμα και νερό, κουτί πρώτων βοηθειών, ρουχισμό, ραδιόφωνα, αδιάβροχους φακούς και επιπλέον μπαταρίες. Να έχετε επαρκή αποθέματα ώστε να σας συντηρήσουν για αρκετές μέρες.

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Επισκέπτες περπατούν κοντά στον κύριο κρατήρα του Βεζούβιου

[Ευχαριστίες]

©Danilo Donadoni/Marka/age fotostock

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Νάπολη, Ιταλία, μπροστά στο όρος Βεζούβιος

[Ευχαριστίες]

© Tom Pfeiffer

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Καλλιτεχνική απεικόνιση της μεγάλης έκρηξης του 79 Κ.Χ., η οποία κατέστρεψε τις πόλεις της Πομπηίας και του Ηρακλείου

[Ευχαριστίες]

© North Wind Picture Archives

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ρανγκιτότο, ένα από τα πολλά ηφαιστειακά νησιά του Όκλαντ

[Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

Επάνω και δεξιά: όρος Ποποκατέπετλ, Μεξικό

[Ευχαριστίες]

AFP/Getty Images

Jorge Silva/​AFP/​Getty Images

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 14]

USGS, Cascades Volcano Observatory