Olivétan​—“Na Dauvakadewa” ni iVolatabu vakaVaranise e “Yalomalumalumu Qai Sega ni Kilai Levu”

Ena Seviteba 13, 1540 era vaqaqara na ovisa ena vale i Collin Pellenc. Era kasamitaka eso na ivola era kunea ena dua na rumu, wili kina e dua na ivola levu. E volai ena ikarua ni tabana: “P. Robert Olivetanus, na dauvakadewa yalomalumalumu e sega ni kilai levu.” Na ivola levu era kunea oya e nodra iVolatabu na Waldenses! A vesu o Collin Pellenc, beitaki ni vukitani qai vakamai bulabula.

ENA gauna qori, na lotu Katolika a vaqarai ira tiko na valataka na veisau e Varanise kei na so tale na vanua e Urope, me vakawabokotaka na nodra ivakavuvuli “veivakacalai.” Dua vei ira na valataka na veisau o Guillaume Farel, e turaga dauvosa vakadodonu qai vinakata me rawai ira na kai Varanise mera ciqoma na rai i Martin Luther, na iliuliu ni lotu Tawase. O Farel e cavutu mai Dauphiné ena dua na yasana ena cevaicake kei Varanise, e kila ni rawa ni veisautaki na rai ni tamata ke vakayagataki na ka e tabaki. Me rawa qori, ena vinakati e levu na tikidua, na ivola, wili kina na iVolatabu. Ia ena vakailavotaki vakacava na sasaga qori? A mani nanuma me kere veivuke vei ira na Waldenses, na matalotu tu vakataki koya.

Bose mai Chanforan

Ena Seviteba 1532 era bose na barbes (italatala) ni Waldenses e Chanforan, e dua na koro volekati Turin mai Itali. A vica na yabaki na nodra veivosaki tiko na Waldenses kei ira na iliuliu era valataka na veisau. Eratou mani sureti ina bose qori o Farel kei na so tale. Era via kila na Waldenses ke tautauvata na nodra ivakavuvuli kei na ivakavuvuli e vunautaka o Luther kei ira na nona tisaipeli. *

A veirawai na nona ivakamacala o Farel ena bose mai Chanforan. Nira vakaraitaka vua na italatala ni Waldenses na nodra iVolatabu, a uqeti ira o Farel mera vakailavotaka na tabaki ni iVolatabu vakaVaranise. Qori e duidui mai na ivakadewa ni iVolatabu i Lefèvre d’Étaples ena 1523 a yavutaki ena iVolatabu vakaLatina, ia na iVolatabu mera vakailavotaka na Waldenses me vakadewataki sara ga mai na vosa vakaIperiu kei na vosa vaKirisi taumada. Ia o cei e rawa ni cakava qori?

A kila o Farel ni rawa ni vakadewa o Pierre Robert e kilai tale ga me o Olivétan, * e dua na qasenivuli mai Picardy ena vualiku kei Varanise. Erau veiwekani o Olivétan kei John Calvin, e dua na turaga nuitaki a valataka e liu na veisau. A vica  tale ga na yabaki na nona vulica tiko o John Calvin mai Strasbourg na vosa e volai kina na iVolatabu.

Me vakataki Farel kei na levu tale, sa lai vakaitikotiko tale ga mai Suwitisiladi o Olivétan. Era kerei koya na nona itokani me vakadewataka na iVolatabu. A vakasuka vakavica na nodra kerekere, ia a vakadonuya e muri me vakadewataka na iVolatabu “ena vosa vakaVaranise qai yavutaki ena vosa vakaIperiu kei na vosa vaKirisi.” Era mani solia vua na Waldenses e dua na umailavo levu me dua kina na valenitabaivola.

Na Reveni kei na Qiqi

Ena itekivu ni 1534, a lai tu duadua ena lomanivanua o Olivétan qai tekivu vakadewa ni vakayagataki ira na nona “qasenivuli galu,” oya na nona ivola. Ena vinakata sara ga e dua na vuku ena gauna qo me tu ena nona laibiri e levu na ivola nei Olivétan. Qori e wili kina na iVolatabu vakaSiria, vaKirisi, vakaLatina, vaka kina nodra ivakamacala na rapai, ivola ni tuvavosa vaKalitia, kei na levu tale. O koya e bibi duadua ni tu sara ga vei Olivétan na ivakadewa vakaItali ni iVolatabu ena vosa taumada vakaIperiu.

E yavutaka na nona ivakadewa ni ka sa kilai tu nikua me Veiyalayalati Vou ena ivakadewa vakaVaranise nei Lefèvre d’Étaples, a vakayagataka tale ga vakalevu na vakadewa vaKirisi nei Erasmus na vuku mai Necaladi. A sega ni vakayagataka o Olivétan na vosa e tokona na ivakavuvuli ni lotu Katolika. Me kena ivakaraitaki, e sosomitaka na vosa “bisovi” me “ivakatawa,” na “misiterio” me “ka vuni,” na “lotu” me “ivavakoso.”

Ena iwase ni iVolatabu sa kilai levu tu nikua me Veiyalayalati Makawa, a vakadewataka yadudua na vosa vakaIperiu taumada o Olivétan. E veiwalitaka ni vakadewa mai na vosa vakaIperiu ina vosa vakaVaranise e vaka na nomu “vakavulica e dua na manumanu lailai domo vinaka na nightingale [viavia vaka na qiqi] me lagata na sere ni manumanu e karakaravisa na domona na crow [viavia vaka na reveni]”!

A raica vakavica na udolu o Olivétan na yaca ni Kalou ena matuavosa vakaIperiu. A vakadewataka qori me “O Koya e Tawamudu,” na matavosa a vakayagataki vakalevu e muri ena nodra iVolatabu vakaVaranise na lotu Tawase. Ena vica na vanua e vakadewataka ga me “Jiova,” vakabibi ena Lako Yani 6:3.

Ni oti ga e dua vakacaca na yabaki, a tukuna na dauvakadewa ena 12 Feperueri, 1535 ni sa oti na nona cakacaka! Ni tukuna ni “sa dau vakadewa duadua voli mai ena dua na gauna balavu,” sa rauta me mai cava ga ena yabaki 1534/1535 na cakacaka levu qo. A tukuna na dauvakadewa yalomalumalumu o Olivétan: “Au sa cakava na ka kece au rawata.” Sa qai vo ga me tabaki na imatai ni iVolatabu vakaVaranise, e dua na kena iwase levu e vakadewataki mai na vosa taumada a volai kina na iVolatabu.

Vanua ni Cakacaka i Pirot

O Pierre de Wingle e kilai tale ga me o Pirot Picard, e itokani nei Farel qai dautabaivola e valataka na veisau. Era cemuri koya mai Lyon na lotu Katolika, a lai vakaitikotiko e Neuchâtel, Suwitisiladi ena 1533. A vakayagataka na nodra ilavo na Waldenses me tabaka kina e levu na ivola e “saqati kina na matanitu.” Kena ivakaraitaki, a cakava ena nona vanua ni cakacaka na iyaloyalo rokataki e vakacalai kina na Misa, eso na iyaloyalo rokataki qori e lai raica sara mai Varanise o Tui Francis I e lotu Katolika.

 E baci tabaivola o Pierre de Wingle—qo me sa tabaki na iVolatabu! Me vakatotolotaka na cakacaka, e wasea na cakacaka ina rua na timi eratou tiko kina e va se lima na tamata cakacaka me ratou vakayagataka e rua na misini ni tabaivola, eso era tuvana na pepa eso tale era tabaka. Ena “ika4 ni June 1535,” a sainitaka kina o Pierre de Wingle na iVolatabu nei Olivétan ni a tabaka. A tukuna na dauvakadewa ena nona ivakamacala taumada ni nona cakacaka e baleti ira na vakabauta era “rarawa ra qai lomabibi” ena vuku ni “ivakavuvuli tawayaga.”

A yaco na ka kece a namaki. E totoka qai rawarawa na ivakadewa ni iVolatabu vakaVaranise, e matau na tuva ni matanivola ni vosa na gothic, e bola rua na veitabana yadua qai biu vakawase, vakaparakaravu tale ga. Na idusidusi yaga e volai e tutuna e vakaraitaka ni dikevi vinaka qai vakadewataki donu na iVolatabu, e dauvakadewa vinaka tale ga o koya e cakava qori. Ena iotioti sara ni tabana, e volai kina na iyatuvosa lekaleka qo, “o ira na Waldenses era vunautaka na Kosipeli, era vakarawarawataka vei ira na lewenivanua na iyau talei qo.”

Totoka . . . Sega ni Taleitaki Sara

A vakalewai mada ena dua na gauna na vakadewa nei Olivétan, ia e kilai levu nikua me vakadewa totoka qai dodonu. A vakayagataki tale ga qori me yavu ni nodra vakadewa iVolatabu na lotu Tawase me tolu na senitiuri.

E rauta ni duanaudolu na ilavelave ni iVolatabu i Olivétan a tabaki. Ia e sega ni voli vakalevu ni sega na ituvatuva ni kena veisoliyaki, a veiveisau tale ga vakalevu na vosa vakaVaranise ena gauna qori. Na ivola e 5 na kilokaramu na kena bi e sega soti ni ganiti ira na dauvunau era dau veilakoyaki kei ira na dauwiliwili vuni.

Me vaka e tukuni ena itekivu ni ulutaga, a dua tale ga na iVolatabu nei Collin Pellenc mai Varanise. Ia a sega ni voli vakalevu na iVolatabu nei Olivétan. Rauta na dua veimama na senitiuri e muri ena 1670, se toka ga ena dua na vanua ni volitaki ivola mai Geneva e dua na ilavelave ni iVolatabu nei Olivétan.

“Sega na Yacana, Sega na Nona Vanua”

A sega ni kilai na vanua e lako kina o Olivétan ni sa rawa na nona sasaga. A veiveisautaka na yacana ni dikeva tale na nona ivakadewa ni Veiyalayalati Vou kei na Veiyalayalati Makawa. A ogaoga tale ga ena dua tale na ka e taleitaka—na veivakavulici. Ni qasenivuli dauveinanumi, a cakava tale eso na veiveisau ena nona ivola na Instruction for Children (Nodra Lesoni na Gone), e vakatabakidua ena nodra vulica na gone na itovo kilikili ra qai vuli wilivola vakaVaranise ni vakayagataki sara ga na iVolatabu. E dua tale na yaca buli i Olivétan na Belisem de Belimakom, e kena ibalebale “Sega na Yacana, Sega na Nona Vanua.”

A rairai mate mai Roma o Olivétan ena 1538 ni se qai yabaki 30 vakacaca. E vica ga era kila na itavi levu a cakava na cauravou vuku qo mai Picardy ena kena veisoliyaki na iVolatabu vakaVaranise. E tu tu yadua se sega sara ga ni laurai na yacana ena ivolavosa. Qori e rairai veiganiti kei na kena tukuni ni o Louys Robert e kilai tale ga me o Olivétan, e “dauvakadewa yalomalumalumu e sega ni kilai levu”!

[iVakamacala e ra]

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 18]

Archives de la Ville de Neuchâtel, Suisse /Photo: Stefano Iori

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 19]

iTaba imawi: Alain Leprince/ - La Piscine-musée, Roubaix / Courtesy of the former Bouchard Museum, Paris

Center and right: Société de l’Histoire du Protestantisme Français, Paris

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 20]

Société de l’Histoire du Protestantisme Français, Paris