Ammoyo Kadi?

Apay a dagiti pugo ti inted ti Dios a kanen dagiti Israelita iti let-ang?

▪ Kalpasan ti ipapanaw dagiti Israelita manipud Egipto, namindua nga impaayan ida ti Dios iti naruay a karne ti pugo.​—Exodo 16:13; Numeros 11:31.

Agarup 18 sentimetro laeng ti kabassit dagitoy a tumatayab, ken agdagsenda iti agarup 100 gramo. Agpaaduda iti adu a paset ti Europa ken makinlaud nga Asia. Umakarda iti Amianan nga Africa ken Arabia iti panawen ti lam-ek. No tiempo ti iyaakarda, pinangpangen a pugo ti lumasat iti makindaya nga igid ti Baybay Mediteraneo nga agturong iti Peninsula ti Sinai.

Sigun iti The New Westminster Dictionary of the Bible, “napartak ken nalaing nga agtayab [dagiti pugo], ket gundawayanda ti angin; ngem no agbaliw ti turong ti angin, wenno mabannogda gapu iti napaut a panagtayabda, matnag iti daga ti intero a pangen, ket maariwengda.” Sakbay nga ituloyda ti agdaliasat, aginanada iti daga iti maysa wenno dua nga aldaw, ket nalaka idan a kemmegen. Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, agarup tallo a milion a pugo ti tinawen nga ilaklako ti Egipto kas pagtaraon.

Agpada a panawen ti primavera (Marso–Mayo) ti dua a gundaway a napakan dagiti Israelita kadagiti pugo. Nupay regular a lumasat iti Sinai dagiti pugo no tiempo ti primavera, pinagpuyupoy ni Jehova ti angin tapno maiturong dagitoy a tumatayab iti nagkampuan dagiti Israelita.​—Numeros 11:31.

Ania ti “piesta ti dedikasion” a nadakamat iti Juan 10:22?

▪ Adda tallo a dadakkel a piesta nga imbilin ti Dios a rambakan dagiti Judio​—ti Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay (Marso/Abril), ti Piesta ti Pentecostes (Mayo/Hunio), ken ti Piesta ti Panagurnong (Setiembre/Oktubre). Ngem naangay ti piesta a nadakamat iti Juan 10:22 iti ‘panawen ti lam-ek’ kas pananglagip iti pannakaidedikar manen ti templo ni Jehova idi 165 B.C.E. Agpaut dayta iti walo nga aldaw, manipud maika-25 nga aldaw ti bulan ti Kislev, asideg ti winter solstice iti Disiembre. Apay a naangay dayta a piesta?

Idi 168 B.C.E., ti Seleucido nga agturay a ni Antiochus IV (Epiphanes) iti Siria nangibangon iti pagano nga altar iti rabaw ti altar ti templo ni Jehova idiay Jerusalem tapno ikkatenna ti panagdaydayaw ken kustombre dagiti Judio. Sadiay a nagdaton ken Zeus a dios dagiti Griego.

Daytoy a pasamak ti nakaigapuan ti iyaalsa nga indauluan ti lider dagiti Judio a ni Judas Macabeo. Inagawna ti Jerusalem manipud kadagiti Seleucido ket imbilinna a masuktan iti baro ti namulitan nga altar. Eksakto a tallo a tawen kalpasan ti damo a pannakamulit ti altar, indedikar manen ni Judas ti nadalusen a templo agpaay ken Jehova. Sipud idin, selselebraran metten dagiti Judio ti “piesta ti dedikasion” (iti Hebreo, chanuk·kahʹ) iti bulan ti Disiembre. Dayta a piesta ti pagaammo ita kas Hanukkah.

[Ladawan iti panid 14]

Ladawan ni Judas Macabeo, Lyon, 1553

[Picture Credit Line iti panid 14]

Naadaw iti libro a Wood’s Bible Animals. 1876