Buis​—Masapul Kadi a Bayadam?

MANMANO ti situtulok nga agbayad iti buis. Ipagarup ti adu a tattao a masaysayang laeng ti buisda ta saan kano nga umiso ti pakaus-usaranna ken ibulbulsa laeng dagiti managkunniber. Pampanunoten met ti dadduma a maar-aramat laeng iti dakes dagiti buis. Kastoy ti rason dagiti agindeg iti maysa nga ili iti Middle East no apay a dida kayat ti agbayad iti buis: “Dimi kayat ti mangtangdan iti mangpatay kadagiti annakmi.”

Adda met kasta a rikna ti dadduma. Daydi pimmusayen a lider dagiti Hindu a ni Mohandas K. Gandhi inyebkasna no apay nga idiktar ti konsiensiana a di agbayad iti buis. Kinunana: “Adda basol ti asinoman a mangitandudo iti maysa nga Estado a supsuportaran ti militar, direkta man wenno saan. Makabasol ti tunggal lakay wenno ubing nga agbayad iti buis a mangsuporta iti Estado.”

Umasping iti dayta ti takder ti maysa a pilosopo idi maika-19 a siglo a ni Henry David Thoreau ta saanna a kayat a suportaran ti gubat. Insaludsodna: “Bay-an ngata ti maysa nga umili nga agdesision para kenkuana ti maysa nga agpampanday iti linteg no ti desision ket agpannuray iti konsiensia? Apay pay la ngarud nga adda konsiensia ti tunggal tao?”

Maseknan iti dayta dagiti Kristiano ta nalawag a kuna ti Biblia a rumbeng a nadalus ti konsiensiada. (2 Timoteo 1:3) Iti sabali a bangir, bigbigen met ti Biblia nga adda autoridad dagiti gobierno nga agsingir iti buis. Kunana: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga autoridad [gobierno ti tao], ta awan ti autoridad no saan a babaen iti Dios; dagiti adda nga autoridad impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda. Addaankayo ngarud iti mangdagadag a rason tapno agpaituraykayo, saan laeng a maigapu iti dayta a pungtot no di ket maigapu met iti konsiensiayo. Ta dayta ti makagapu nga agbaybayadkayo met iti buis; ta isuda ket publiko nga ad-adipen ti Dios a naynay nga agserserbi iti daytoy met laeng a panggep. Ipaayyo kadagiti amin dagiti karbenganda, kenkuana a mangalikagum iti buis, ti buis.”​—Roma 13:1, 5-7.

Gapu itoy, pagaammo dagiti Kristiano idi umuna a siglo kas sidadaan nga agbayad iti buis, uray no dakkel a gatad ti mapmapan iti militar. Uray ita, pagaammo met a sidadaan dagiti Saksi ni Jehova nga agbayad iti buis. a Apay ngarud nga agbayad dagiti Kristiano iti buis no saanda met a suportaran ti pakaigastuanna? Rumbeng kadi a saan nga ipangag ti Kristiano ti konsiensiana no tiempo ti panagbayad iti buis?

Buis ken Konsiensia

Gasgastuen met ti militar ti dadduma a paset ti buis nga ibaybayad dagiti Kristiano idi umuna a siglo. Daytoy nga isyu ti makagapu no apay a kuna da Gandhi ken Thoreau a nadalus ti konsiensiada no dida agbayad iti buis.

Makitatayo a nagtulnog dagiti Kristiano iti naibilin iti Roma kapitulo 13 saan laeng a tapno maliklikanda ti dusa no di ket “maigapu met iti konsiensia[da].” (Roma 13:5) Wen, ikalikagum  ti konsiensia ti maysa a Kristiano nga agbayad iti buis, uray no maaramat a pangsuporta iti ar-aramid a saanna nga anamongan. Tapno maawatantayo ti kasla di panagtunos ti konsiensia ken daytoy a bilin, bigbigentayo koma ti napateg a kinapudno maipapan iti konsiensiatayo, ti timek a mangibagbaga no umiso wenno saan ti ar-aramidentayo.

Addaantayo amin iti kasta a “timek,” kas napaliiw ni Thoreau, ngem saan a kanayon a mapagtalkan dayta. Tapno maay-ayotayo ti Dios, masapul a maitunos ti konsiensiatayo kadagiti moral a pagalagadanna. No dadduma, masapul nga itunostayo ti pampanunot wenno panangmatmattayo iti natantan-ok a pampanunot ti Dios. (Salmo 19:7) Napateg ngarud a matarusantayo ti panangmatmat ti Dios maipapan kadagiti gobierno ti tao. Ania ngata ti panangmatmatna?

Mapaliiwtayo nga inawagan ni apostol Pablo dagiti gobierno ti tao kas “publiko nga ad-adipen ti Dios.” (Roma 13:6) Ania ti kayatna a sawen? Tagtaginayonenda ti urnos ken talna ken itungtungpalda dagiti napateg nga annongenda iti publiko. Uray dagiti napalalo ti panagkunniberna a gobierno masansan a mangipaayda iti serbisio babaen iti koreo, publiko nga eskuelaan, bombero, ken polisia. Nupay ammo ti Dios ti dakes nga ar-aramiden dagitoy nga autoridad, palpalubosanna ti kaaddada ken ibilinna nga agbayadtayo iti buis kas panagraemtayo iti urnosna, a temporario nga iturayanda ti sangatauan.

Ngem din agbayag ti panangipalubos ti Dios nga agturay dagiti gobierno ti tao. Pagayatanna a masukatan amin dagitoy babaen ti nailangitan a Pagarianna ken inton agangay mapukaw ti amin a dakes nga epekto ti ginasgasut a tawen a panangituray ti tao iti padana a tao. (Daniel 2:44; Mateo 6:10) Ngem ita, saan a pagayatan ti Dios nga umalsa dagiti Kristiano babaen iti saanda a panagbayad iti buis wenno iti dadduma pay a wagas.

Ngem kasanon no mariknam a basol ti panagbayad iti buis ta maus-usar laeng iti gubat? Lumawa ti makitatayo no umulitayo iti nangatngato a lugar. Umasping iti dayta, ad-adda a matarusantayo ti pampanunot ti Dios no bigbigentayo a natantan-ok ti panangmatmatna. Babaen ken mammadto Isaias, kinuna ti Dios: “No kasano a ti langlangit nangatngatoda ngem iti daga, kasta met a ti daldalanko nangatngatoda ngem iti daldalanyo, ken ti pampanunotko ngem iti pampanunotyo.”​—Isaias 55:8, 9.

Tungpalentayo Kadi Amin a Bilin ti Natauan nga Autoridad?

Ti sursuro ti Biblia maipapan iti panagbayad iti buis saanna nga ipamatmat a masapul a pagtulnogan ti amin a bilin dagiti natauan nga autoridad. Insuro ni Jesus a limitado ti autoridad nga inted ti Dios kadagitoy a gobierno. Idi napagsaludsodan ni Jesus no umiso iti imatang ti Dios ti panagbayad iti buis iti agturturay idi a gobierno ti Roma, sibabatad nga insungbatna: “Ibayadyo ken Cesar ti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios ti bambanag ti Dios.”​—Marcos 12:13-17.

Dagiti gobierno​—nga irepresentar ti sao a “Cesar”​—agaramidda iti kuarta sa mantenerenda ti gatadna. Isu nga iti panangmatmat ti Dios, adda karbenganda nga agsingir iti buis. Ngem  impakita ni Jesus a “ti bambanag ti Dios”​—ti biag ken panagserbitayo​—ket saan a mabalin nga agawen ti aniaman nga institusion ti tao. No agkontra ti linteg wenno kalikaguman ti tao ken dagiti linteg ti Dios, “masapul nga agtulnog [dagiti Kristiano] iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Aramid 5:29.

Mabalin a maburiboran dagiti Kristiano ita maipapan iti pakaigastuan ti buisda, ngem saanda koma a biangan ti ar-aramid ti gobierno babaen ti saanda a panagbayad iti buis. Ta no kasta ti aramidenda, saanda nga agtaltalek iti solusion ti Dios kadagiti parikut ti sangatauan. Imbes ketdi, siaanus koma nga urayenda ti panawen a bumallaet ti Dios iti ar-aramid ti tao babaen ti panagturay ti Anakna ni Jesus, a nagkuna: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong.”​—Juan 18:36.

Dagiti Pagsayaatan ti Panangsurot iti Sursuro ti Biblia

Adda pagsayaatan ti panangsurotmo iti sursuro ti Biblia maipapan iti panagbayad iti buis. Saanka a madusa kas managlabsing iti linteg ken saanka nga agbuteng a matiliw. (Roma 13:3-5) Maysa pay, nadalus ti konsiensiam ken maidaydayawmo ti Dios iti panangannurotmo iti linteg. Uray no kasla lugika no idilig kadagidiay di agbaybayad wenno mangkuskusit iti buisda, makapagtalekka iti kari ti Dios nga aywananna dagiti nasungdo nga adipenna. Kastoy ti insurat ni David: “Maysaak idi nga agtutubo, kasta met a limmakayakon, ket kaskasdi a saanak a nakakita iti asinoman a nalinteg a naan-anay a nabaybay-an, wenno uray dagiti putotna nga agsapsapul iti tinapay.”​—Salmo 37:25.

Kangrunaanna, natalna ti panunotmo no matarusam ken surotem ti bilin ti Biblia a panagbayad iti buis. Ngamin, ammom a saannaka a panungsungbaten ti Dios iti aniaman a pangusaran ti gobierno iti buis nga imbayadmo, no kasano a saanmo a sungsungbatan ti pangigastuan ti makinkukua ti balay iti kuarta nga iyab-abangmo. Nabayag a tinartarigagayan ti maysa a lalaki nga agnagan Stelvio ti panagbaliw ti napolitikaan a kasasaad iti makin-abagatan a Europa. Ngem nagbaliw ti panangmatmatna idi naammuanna ti kinapudno iti Biblia, ket kinunana: “Admitirek a saan a maiyeg ti tao ti hustisia, talna, ken panagkaykaysa iti intero a lubong. Ti laeng Pagarian ti Dios ti talaga a makaipaay iti nasaysayaat a kagimongan.”

Kas ken Stelvio, no kanayon nga ‘itedmo iti Dios ti bambanag a kukua ti Dios,’ maimatangamto met ti panawen inton iyeg ti Dios ti nalinteg a turay iti intero a daga, ken pukawenna ti kinadakes ken di kinahustisia kas epekto ti panangituray ti tao.

[Footnote]

[Blurb iti panid 22]

Masapul a baliwantayo ti panangmatmattayo ket itunostayo iti natantan-ok a pampanunot ti Dios

[Blurb iti panid 23]

Dagiti Kristiano a kanayon nga agbayad iti buis nadalus ti konsiensiada iti imatang ti Dios ken ipakpakitada nga agtalekda nga ipaayna dagiti kasapulanda

[Dagiti Ladawan iti panid 22]

“Ibayadyo ken Cesar ti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios ti bambanag ti Dios”

[Credit Line]

Copyright British Museum