Jusufu, ũrĩa warĩ bundi wa mbaũ kuuma Nazarethi, nĩwe warĩ ithe mũreri wa Jesu. No hihi ithe wa Jusufu aarĩ ũ? Injiri ya Mathayo ĩkĩgweta ndĩra cia Jesu yugĩte nĩ Jakubu, nayo ya Luka yugĩte atĩ Jusufu aarĩ “mũrũ wa Heli.” Igwetete andũ erĩ ngũrani nĩkĩ?—Luka 3:23; Mathayo 1:16.

Ibuku rĩa Mathayo riugaga ũũ: “Jakubu agĩtuĩka ithe wa Jusufu.” Ciugo icio na Kĩngiriki ironania atĩ Jakubu nĩwe warĩ ithe mũmũciari. Kwoguo Mathayo onanagia rũciaro rũrĩa Jusufu oimanĩte naruo rwa Mũthamaki Daudi, rũrĩa Jesu, mũrũ wa Jusufu, angĩagaire ũthamaki.

Narĩo ibuku rĩa Luka riugaga ũũ: “Jusufu, mũrũ wa Heli.” Ciugo “mũrũ wa” no itaũkĩke kuuga “mũthoni wa mũndũ.” Ũndũ ta ũcio nĩ wonekaga thĩinĩ wa rĩandĩko rĩa Luka 3:27, rĩrĩa rĩonanagia atĩ Shealitieli aarĩ “mũrũ wa Neri,” ĩndĩ ithe mũmũciari aarĩ Jekonia. (1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 3:17; Mathayo 1:12) Kwahoteka Shealitieli aahikĩtie mũirĩtu wa Neri ũrĩa ũtagwetetwo rĩĩtwa, na kwoguo Shealitieli agĩtuĩka mũthoni wa Neri. Na njĩra o ta ĩyo, Jusufu aarĩ “mũrũ” wa Heli, tondũ aahikĩtie mũirĩtu wa Heli wetagwo Mariamu .Kwoguo Luka aahũthĩrire rũciaro rũrĩa Jesu oimanire naruo “na njĩra ya kĩĩmwĩrĩ,” kũgerera Mariamu, nyina mũmũciari. (Aroma 1:3) Kwoguo Bibilia ĩtũheaga njiarũa igĩrĩ ngũrani iria Jesu oimanire nacio.

Guoya wa ng’ondu, mbũri, na ngamĩra nĩ wahũthagĩrũo mũno gũthondeka itambaya thĩinĩ wa Middle East ya tene. Itambaya iria cionekaga mũno ciathondekagwo na guoya, na kaingĩ Bibilia nĩ ĩgwetaga ũhoro wa ng’ondu, kwenja guoya, na nguo ithondeketwo na guoya. (1 Samueli 25:2; 2 Athamaki 3:4; Ayubu 31:20) Makongo marĩa maahũthagĩrũo gũthondeka nguo cia gatani, maakũragio Misiri na Isiraeli. (Kĩambĩrĩria 41:42; Joshua 2:⁠6) Kwahoteka Aisiraeli a hĩndĩ ya Bibilia matiakũragia mbamba, no Maandĩko nĩ magwetaga atĩ ndigi ciayo nĩ ciahũthagĩrũo thĩinĩ wa Perisia. (Esiteri 1:⁠6) Itambaya cia hariri ciakoragwo na goro mũno, na kwahoteka ciarehagwo nĩ ahũri biacara kuuma mwena wa Irathĩro wa Asia.​—⁠Kũguũrĩrio 18:​11, 12.

Ibuku rĩtagwo Jesus and His World rĩonanagia atĩ guoya wakoragwo na marangi mwanya mwanya ta rangi mwerũ kana rangi wa gĩĩtĩri. Ningĩ, guoya nĩ wahakagwo rangi. Rangi wa goro wa zambarau warutagwo harĩ tũnyamũ tũrĩ ngothi nyũmũ, nayo mĩmera ĩtiganĩte, mĩri, mahuti, na tũtambi nĩ ciahũthagĩrũo gũthondeka rangi mũtune, wa ngoikoni, wa bululu, na rangi mũirũ.