Door ’het oog van de naald’ varen

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN AUSTRALIË

TOEN Britse ontdekkingsreizigers in 1798 de Bass Strait ontdekten, was men daar in de scheepvaart opgetogen over. Door deze zeeweg, die de eilandstaat Tasmanië van het Australische vasteland scheidt, kon de tocht van Engeland naar Sydney met zo’n 1100 kilometer worden bekort.

Maar de Bass Strait bleek een van de gevaarlijkste stukken zee ter wereld: stormachtige westenwinden, sterke stromingen en een diepte die gemiddeld niet meer dan zo’n zestig meter bedraagt, zorgen bij elkaar voor een onstuimige zee en enorme golven. Nog een gevaar wordt gevormd door de puntige klippen van King Island, dat zich midden in de zeestraat bij de westelijke ingang bevindt.

Het passeren van de Bass Strait is tegenwoordig geen probleem. Maar dat was in de tijd van de zeilschepen en primitieve navigatieapparatuur wel anders. De doorvaart vanaf de westkant was een zenuwslopende ervaring die werd vergeleken met een draad door het oog van een naald steken.

De grootcirkelroute

In het begin van de negentiende eeuw deed een schip er wel vijf maanden over om de circa 19.000 kilometer af te leggen van Engeland naar het oosten van Australië, en die reis was beslist geen pretje! Meestal zaten de honderden passagiers (voor het merendeel emigranten en veroordeelden) benedendeks opeengepropt onder erbarmelijke omstandigheden. Zeeziekte, ondervoeding en allerlei kwalen waren net als ongedierte aan de orde van de dag. De dood was iets alledaags. * Toch gaf hoop op een beter leven veel passagiers kracht en uithoudingsvermogen.

In 1852 namen de zaken een goede wending toen kapitein James (Bully) Forbes een kortere route vond. In plaats van de 39ste breedtecirkel te volgen (wat de kortste route leek via de zuidelijke Indische Oceaan naar Australië) nam Forbes de grootcirkelroute * van Engeland naar het zuidoosten van Australië, waardoor hij nog zuidelijker, vlak langs Antarctica, kwam. Ondanks ijsbergen en enorme golven legde het schip van Forbes, de Marco Polo, dat 701 emigranten aan boord had, na slechts 68 dagen aan in Melbourne (Victoria), waarmee de reistijd bijna met de helft was bekort. En dat kwam goed uit, want de goldrush in Victoria was in volle gang. Aangespoord door het nieuws van de snelle reis probeerden duizenden goudzoekers een plaatsje op een schip naar down-under te bemachtigen.

Nadat schepen uit Engeland waren vertrokken, was hun volgende haven Cape Otway, zo’n 16.000  kilometer verderop. Zeevaarders gebruikten een sextant en een stel tabellen om de geografische breedte te berekenen, en de scheepschronometer die was afgestemd op Greenwichtijd (GMT) om de geografische lengte vast te stellen. De plaatselijke tijd werd bepaald aan de hand van de stand van de zon. Elk uur verschil tussen de plaatselijke tijd en GMT vertegenwoordigde vijftien lengtegraden. Met die twee waarden, de geografische breedte en lengte, was een goede zeevaarder in staat redelijk nauwkeurig zijn positie te bepalen.

Maar het kon ook fout gaan. De zon kon dagenlang achter de wolken schuilgaan. En de chronometers in die tijd waren niet altijd nauwkeurig. Als zo’n instrument er bijvoorbeeld drie maanden lang elke dag een seconde naast zat, kon een schip wel vijftig kilometer uit de koers raken. In regen, mist of duisternis konden afgedwaalde schepen de ingang van de Bass Strait missen en op de klippen lopen bij King Island of bij Victoria. Ongetwijfeld heeft menig reiziger zich net zo gevoeld als een kapitein die, toen hij vanaf een veilige afstand Cape Otway in zicht kreeg, zei: „Godzijdank! We hebben geen fout gemaakt.” Het is een bewijs van de deskundigheid van de negentiende-eeuwse zeelieden dat de meesten in staat waren zonder incidenten door ’het oog van de naald’ te varen. Maar met sommige vaartuigen liep het minder goed af.

Een schip vergaat

Op 1 juni 1878 voer de klipper Loch Ard voor zonsopgang door de dichte mist in de richting van de kust bij Victoria. De mist hing daar al sinds de vorige dag en daardoor had de kapitein ’s middags geen metingen met zijn sextant kunnen doen. Het gevolg was dat hij zich veel dichter bij de kust van het Australische vasteland bevond dan hij dacht. Plotseling trok de mist op en zag hij op twee kilometer afstand steile klippen van zo’n negentig meter hoog. De bemanning probeerde uit alle macht het schip te keren, maar de wind en het getij werkten niet mee. Binnen het uur liep de Loch Ard met veel lawaai op een klip, en vijftien minuten later was het schip in de golven verdwenen.

Van de 54 opvarenden overleefden er maar twee de ramp: Tom Pearce, een scheepsjongen, en Eva Carmichael, een passagier, allebei nog geen twintig jaar oud. Tom klampte zich urenlang aan een omgeslagen reddingsboot vast die in het ijskoude water dobberde. Ten slotte werd hij door het getij meegevoerd naar een smalle kloof tussen de klippen. Vanaf die plek zag hij een strandje dat bezaaid lag met wrakstukken en het lukte hem daarnaartoe te zwemmen. Eva kon niet zwemmen en werd, nadat ze zich zo’n vier uur lang aan wrakstukken van het schip had vastgehouden, naar dezelfde kloof meegevoerd. Toen ze Tom op het strand zag, schreeuwde ze om hulp. Hij sprong de branding in en na een gevecht met de golven dat een uur duurde, trok hij de halfbewusteloze Eva op het strand. Ze vertelde: „Hij bracht me naar een griezelige grot op een paar honderd meter van het strand en toen hij een krat met brandewijn had gevonden en een fles had aangebroken, moest ik van hem een paar slokken nemen en kwam ik weer een beetje bij. Hij verzamelde takjes en plukte wat lang gras waar ik op kon liggen. Al gauw viel ik weg in een soort bewusteloosheid en dat moet wel uren geduurd hebben.” Ondertussen beklom Tom de klip en sloeg alarm. Binnen 24 uur nadat de Loch Ard was gezonken, werden Tom en Eva naar een nabijgelegen hoeve gebracht. Eva had bij de schipbreuk haar beide ouders, haar drie broers en haar twee zussen verloren.

Tegenwoordig varen dagelijks duizenden grote en kleine schepen veilig door de Bass Strait. Onderweg passeren ze misschien wel meer dan honderd scheepswrakken. Enkele van die locaties, zoals Loch Ard Gorge in Port Campbell National  Park (Victoria), worden door toeristen bezocht. Het zijn plekken die een aangrijpende herinnering vormen aan die moedige mensen in de negentiende eeuw die op zoek naar een beter leven eerst de halve wereld rond waren gevaren om dan ten slotte nog ’het oog van de naald’ te moeten passeren.

[Voetnoten]

[Kader/Illustraties op blz. 17]

HOE LIEP HET AF MET TOM EN EVA?

Tom Pearce en Eva Carmichael, de enige overlevenden van de ramp met de Loch Ard, werden onmiddellijk beroemdheden in Australië. „Kranten bliezen het verhaal over de schipbreuk op, verheerlijkten Pearce als held, Eva Carmichael als schoonheid en leken vastbesloten dat de twee met elkaar moesten trouwen”, vertelt het boek Cape Otway — Coast of Secrets. Hoewel Tom Eva een aanzoek deed, sloeg ze dat af en drie maanden later keerde ze terug naar Ierland. Daar trouwde ze en kreeg ze een gezin. In 1934 is ze op 73-jarige leeftijd gestorven. Tom ging weer varen en maakte al gauw voor de tweede keer een schipbreuk mee. Ook nu overleefde hij het. Na jarenlang als kapitein op stoomboten te hebben gewerkt, stierf hij in 1909. Hij werd vijftig jaar.

[Verantwoording]

Both photos: Flagstaff Hill Maritime Village, Warrnambool

[Diagram/Illustratie op blz. 15]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Forbes voer met de „Marco Polo” (boven) van Engeland naar Australië en koos daarvoor de veel snellere grootcirkelroute

[Diagram]

OUDE ROUTE

39ste breedtecirkel

GROOTCIRKELROUTE

Zuidpoolcirkel

[Kaart]

ATLANTISCHE OCEAAN

INDISCHE OCEAAN

ANTARCTICA

[Verantwoording]

From the newspaper The Illustrated London News, February 19, 1853

[Diagram/Kaart op blz. 16, 17]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Door de westelijke ingang van de Bass Strait varen werd vergeleken met een draad door het oog van een naald steken

[Kaart]

AUSTRALIË

VICTORIA

MELBOURNE

Port Campbell National Park

Cape Otway

Bass Strait

King Island

TASMANIË

[Illustratie op blz. 16]

Na op een klip te pletter te zijn geslagen, zonk de „Loch Ard” in vijftien minuten

[Verantwoording]

La Trobe Picture Collection, State Library of Victoria

[Illustratie op blz. 17]

Port Campbell National Park: (1) waar de „Loch Ard” op een klip liep, en (2) waar de grot van Tom Pearce was

[Verantwoording]

Photography Scancolor Australia