AMBENI touriste ayeke fono na yâ ti ngbene gbata ti Bethléhem ti bâ aye so ayeke na yâ ni. A si na mbeni ngoi, nzara asara ala sioni si ala ye ti te mbeni ye ti kodoro ni. Mbeni oko ti ala abâ mbeni restaurant so a kä falafel dä. A yeke mbeni nzerengo kobe so a sara ni na mbeni ye so akpa lê ti gbokoro, a sara na tomate, oignon nga na ambeni ye ni nde, na a te ni na mbeni mapa so ayeke ronde ronde, plat plat. Kobe so amû na ala ngangu ti ngbâ ti sara vizite ti ala ni.

Ti atouriste ni so, ala hinga ape me senge mapa ni so ala te so ayeke peut-être mbeni ye so azo ti kodoro ni ayeke te ni depuis ândö giriri la. Iri Bethléhem aye ti tene “Da ti Mapa”, na depuis la a yeke zö mapa na yâ ti kodoro ni so (Ruth 1:22; 2:14). Mara ti mapa so atouriste so ate ayeke mbeni oko ti amapa so laso a yeke zö ni mingi na Bethléhem.

Angu ngbangbo osio tongaso kozoni, na mbongo ti Bethléhem, Sara, wali ti Abraham, azö lani “mapa” na ambeni gene ota so aga na ndo ti ala (Genèse 18:5, 6). ‘Nzoni fuku’ ti farine la Sara amû ti sara na mapa ni, na a yeke peut-être farine ti orge wala ti mbeni mara ti blé nde. Sara asara lani mapa ni na loro loro, na peut-être lo zö ni na ndo ti atênë so ayeke wâ.—1 aGbia 19:6.

Kete mbaï so afa so Abraham na sewa ti lo ayeke sara lani mapa ti ala, ala wani. Teti so ala yeke sara kodoro lani place oko ape, âmanke Sara na azo ti kua ti lo ayeke zö lani mapa ti ala na yâ ti afour ape, tongana ti so a yeke sara ka na Our, kodoro ti Sara. Lo yeke sara afarine ti lo gi na blé so lo wara na ando ni. A yeke lani kete kua ape ngbanga ti so ala yeke neka ni na tênë so a turnê ni turnengo na maboko nga peut-être ala yeke pika ni na kpu.

Angu ngbangbo osio na pekoni, Ndia so Nzapa amû lani na Moïse ake ti tene mbeni zo ague amû tênë ti nekango na ye ti mba ti lo na place ti bon, ndali ti so a yeke “fini ti zo” ni la (Deutéronome 24:6). Na lê ti Nzapa, tênë ti nekango na ye ayeke kota ye ngbanga ti so sân ni, asewa alingbi ti sara mapa ti ala ti lango oko oko ape.—Bâ encadré so atene,  “Sarango farine nga na zongo mapa na ngoi ti ândö.”

Bible asara tënë ti mapa lege mingi, nga azo so asû Bible asara kua mingi na tënë mapa ti sara na tënë ti kobe. Jésus atene lani so awakua ti Nzapa alingbi ti sambela lo, a tene: “Laso mû na e kobe [wala “mapa,” kete tënë na gbe ti versê ni] ti e ti lango ni”. (Matthieu 6:11). Ge, Jésus aye ti fa so e lingbi ti zia bê ti e na Nzapa ti tene lo mû na e kobe ti lango oko oko.—Psaume 37:25.

Me, mbeni ye ayeke dä so ayeke kota ahon mapa wala kobe. Jésus atene: “Zo ayeke ngbâ na fini gi na lege ti mapa pëpe, me na lege ti tënë kue so asigigi na yanga ti Jéhovah.” (Matthieu 4:4). Tënë ti lo so agboto lê ti e na ndo ti ngoi so lani azo ti Israël ate gi ye so Nzapa amû na ala kete na peko ti so ala sigigi na Égypte, si ala lï na yando ti Sinaï. Nze oko ahon awe, na kobe ti ala ayeke gue ti hunzi. Mbeto ti tene ala kui nzara na yando so agbu ala si ala dema tere sioni, ala tene: “E yeke te kobe [wala “mapa,” FD] alingbi na nzara ti e” ândö na Égypte.—Exode 16:1-3.

Âmanke mapa ti Égypte ni anzere lani mingi. Na tango ti Moïse, azo so ahinga kua ti zongo mapa nzoni na Égypte ayeke zö lani amara ti mapa nde nde nga na agâteau. Me Jéhovah apensé lani pëpe ti zia azo ti lo gi tongaso, sân mapa. Lo tene na ala, lo tene: “Bâ, fade Mbi sara si mapa alondo na yayu  atï na sese teti i.” Tâ gi tongana ti so Nzapa atene, na kota ndapre “mbeni kete kete ye” alondo na yayu atï na sese. A kpa ngu ti pere wala fuku ti glason. Gi so azo ti Israël ni abâ ni kpâ tongaso, ala tene: “So nyen” la? Moïse atene na ala: “A yeke mapa so L’Éternel amû na i ti te.” Ala iri ni “manne,” * na mapa ni so la ala te na yâ ti angu 40 so aga na pekoni.—Exode 16:4, 13-15, 31.

Na tongo nda ni, manne ni adoit ti nzere lani na azo ti Israël ni mingi. A nzere “tongana gâteau so a sara na ngu-lavu”, na zo oko oko aro alingbi na lo (Exode 16:18). Me tongana ngoi ayeke hon, ala komanse ti pensé na amara ti kobe nde nde so ala yeke te lani na Égypte. Ala diko tënë, ala tene: “Mbeni ye ayeke pëpe; e bâ gi manne so!” (Nombre 11:6). Na pekoni bê ti ala ason, ala tene: “Âme ti e ake kobe ti sioni so.” (Nombre 21:5). “Kobe ti yayu” ni anzere encore na yanga ti ala ape, nzara ni asigigi na yâ ti ala.—Psaume 105:40.

Tâ tënë, zo alingbi ti bâ mapa nga na ambeni ye nde mingi tongana senge ye. Me Bible asara tënë ti mbeni mapa so ayeke ti lo nde mingi, na so zo adoit ti kasa ni ape. Mapa ni so, so Jésus ahaka ni na manne so azo ti Israël abâ ni lani na sioni lê, alingbi ti ga na aye ti nzoni na zo kpu na kpu.

Jésus atene lani na azo so ayeke mä lo, lo tene: “Mbi yeke mapa so amû fini na zo. Akotara ti ala ate manne na yando giriri, me atâa so kue ala kui. So ayeke mapa so alondo na yayu si azu, si zo kue alingbi ti te ni na lo kui pëpe. Mbi yeke mapa so ayeke na fini, so alondo na yayu si azu. Tongana mbeni zo ate mapa so, fade lo yeke ngbâ na fini lakue lakue. Biani, mapa so mbi yeke mû ni ande ayeke nyama ti tere ti mbi so mbi yeke mû ndali ti fini ti dunia so.”—Jean 6:48-51.

 Tënë “mapa” na “nyama ti tere” so Jésus asara tënë ni ayeke gi hakango ye la. Me azo so ayeke mä lo lani amä yâ ti tënë ni so ape. Hakango ye ti lo ni alingbi tâ na ni. Mapa ayeke ye so lani aJuif ayeke na bezoin ni lâ oko oko tongana ti so manne asara si azo ti Israël angbâ lani na fini na yando teti ngu 40. Atâa so Nzapa la amû manne ni, manne ni so amû fini ti lakue lakue na zo ape. Me ti sandaga ti Jésus, lo yeke mû fini ti lakue lakue na azo so amä na bê na lo Jésus ni. Biani, Jésus ayeke tâ “mapa so amû fini na zo.”

Tongana nzara asara mo, peut-être mo yeke gi ti te mbeni kete mapa. Mo lingbi nga peut-être ti tene merci na Nzapa ndali ti mapa ti mo ti lango ni (Matthieu 6:11). Na ndembe so e yeke te mbeni nzerengo ye, zia e girisa lâ oko ape nzoni ye so “mapa so amû fini na zo”, wala Jésus Christ, aga na ni na e.

E yeke sara tongana nyen ti fa so, nde na azo ti Israël ti ândö, e hinga ti e ti kiri singila ndali ti mapa so mara ni tongaso ayeke dä ape so? Jésus atene: “Tongana ala ndoye mbi, fade ala yeke bata acommandement ti mbi.” (Jean 14:15). Tongana e bata acommandement ti Jésus, e yeke wara ande pasa ti te mapa na ngia lakue lakue.—Deutéronome 12:7.