Skip to content

Skip to table of contents

Ino ncinzi ncindeelede kuzyiba kujatikizya kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti? Cibeela 2

Ino ncinzi ncindeelede kuzyiba kujatikizya kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti? Cibeela 2

Bakubusi Balabuzya

Ino ncinzi ncindeelede kuzyiba kujatikizya kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti? Cibeela 2

Kolemba manamba aazyintu ansi aawa mumulongo kweelana amboziyandika kulinduwe.

․․․․․ maseseke aangu

․․․․․ ciindi cangu

․․․․․_ zyina lyangu

․․․․․ balongwe bangu

NKAAMBO nzi kali atala aawa nkoobona kuti kalayandika kapati kulinduwe nkoolemba namba yakusaanguna? Twaambo toonse ootu, kubikkilizya akaako nkoosala tulakonzya kukunjizya muntenda kuti koyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti.

Sena weelede kuba aakkaunti yaa Intaneti? Ikuti kocikkala abazyali bako, balo mbabeelede kukusalila. * (Tusimpi 6:20) Kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti nkubotu alimwi nkubi. Ikuti bazyali bako kabatayandi kuti ube akkeyala iibelesyegwa kuyanzana abantu aa Intaneti, weelede kutobela nzyobaamba.—Baefeso 6:1.

Kulubazu lumwi, ikuti bazyali bako kabakuzumizya kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti, mbuti mbokonzya kweeleba ntenda zijanika? Mucibalo cainda ca “Bakubusi Balabuzya” cili mu Sinsimuka! eeyi, cabandika twaambo tobilo tuyandika—zyintu zyako zitabajatikizi bamwi alimwi aciindi cako. Mucibalo eeci, tulabandika kujatikizya ntenda zikonzya kunyonganya zyina lyako alimwi abalongwe bako.

ZYINA LYAKO

Kukwabilila zyina lyako caamba kubikkila maano kwiinda mukutaambila bantu twaambo tukonzya kupa kuti bakuyeeyele zyintu zibi. Mucikozyanyo, kociyeeyela buyo kuti waula mootokala mupya, alimwi mootokala ooyo unyina kakwambu nokaba komwe. Sena inga wayanda kuukwabilila kuti utabi akakwambu? Ino inga walimvwa buti kuti mootokala wanjila mutenda akaambo kabuyamba bwako?

Cintu cili mbuli ceeci cilakonzya kucitika kuzyina lyako kuti kotaibelesyi kabotu Intaneti. Musimbi umwi wazyina lya Cara wakaamba kuti: “Ikuti wabikka cifwoto cako naa kagwalo kabuyanga, izyina lyako lilakonzya kubija.” Mucikozyanyo, bona zyina lyako mbolikonzya kubija kwiinda mu . . .

Zifwoto zyako. Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Balibonene milimo yanu mibotu.” (1 Petulo 2:12) Ino ncinzi ncobona kuti walanga azifwoto zyabantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti?

“Zimwi ziindi muntu ngondiyeeyela kuti ulalilemeka, azifwoto zyakwe nzyabikkide ulibonya mbuli kuti ulikoledwe.”—Oobu mbwaakaamba Ana, uujisi myaka yakuzyalwa iili 19.

“Basimbi bamwi baima munzila iitondezya mibili yabo nobafwotolwa. Aboobo balibonya mbuli kuti tabali mbabo mbondizyi.”—Oobu mbwaakaamba Cara, uujisi myaka yakuzyalwa iili 19.

Ino inga wamuyeeyela buti muntu uubikka zifwoto zyakwe aa Intaneti (1) kasamide zisani zitapi bulemu naa (2) kalibonya mbuli kuti ulikoledwe?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

Zyintu nzyolemba. Lugwalo lwa Baefeso 4:29 lwaamba kuti: “Kutazwi jwi libolede neliba lyomwe mukanwa mwanu.” Bamwi bajana kuti balatalika kubelesya majwi mabi, ikuvwiya, naa kwaamba zisapi ciindi nobabandika aa Intaneti abeenzinyina.

“Bantu balaliiba kapati ciindi nobabelesya Intaneti. Majwi mabi taalibonyi kuti mabi ciindi naalembwa. Pele alimvwisya kuba majwi mabi kuti abandikwa buya mulomo mpande. Ulakonzya kotajisi makanze aakutukila, pele majwi ngolemba, inga kaali aakutukila.”—Oobu mbwaakaamba Danielle, uujisi myaka iili 19.

Ino uyeeya kuti nkaambo nzi bantu banji ncobaliiba nobalemba zyintu aa Intaneti?

․․․․․

Sena kuli mbozikujatikizya zyintu nzyolemba alimwi azifwoto nzyobikka aa Intaneti? Inzya! Mukubusi wazyina lya Jane wakaamba kuti: “Aaya ngamakani aabandikwa kapati kucikolo. Tulabandika kujatikizya sikulembela mulimo mbwanga wazyibwa bwini mbwalilemeka kuli sikumulemba mulimo kweelana ambwalibonya aa Intaneti.”

Ba Dr. B. J. Fogg, mubbuku lyakuti Facebook for Parents, bakaamba kuti oobu mbobacita ciindi nobalemba bantu milimo. Bakaamba kuti: “Ndilavwuntauzya aa Intaneti kujatikizya muntu ngondiyanda kulemba mulimo. Ikuti naa ndajana kuti zifwoto zyakwe tazilibonyi kabotu alimwi akuti makani ajatikizya muntu ooyo mabi, tandikonzyi kumulemba pe. Nkaambo mebo ndibeleka abantu balibonya kabotu alimwi balilemeka.”

Ikuti naa uli Munakristo, kuli kaambo akamwi kayandika kapati nkoelede kubikkila maano—zyintu nzyobikka aa Intaneti mbozikonzya kubajatikizya bamwi. Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Tatuciti cintu cili coonse cityompya bamwi.”—2 Bakolinto 6:3; 1 Petulo 3:16.

Nzyokonzya Kucita

Ikuti bazyali bako balakuzumizya kuti koyanzana abantu aa Intaneti, kolanga azifwoto zyako zili aa Intaneti wamana ulibuzye kuti: ‘Ino zifwoto eezyi zyaamba nzi kujatikizya ndime? Sena oobu mbondiyanda kulitondezya kubantu? Sena inga ndafwa nsoni kuti bazyali bangu, mwaalu Munakristo, naa basikundilemba mulimo bazyibona zifwoto eezyi?’ Ikuti naa bwiinguzi kumubuzyo ooyu wamamanino mbwakuti inzya, weelede kucinca. Oobu mbwaakacita Kate, uujisi myaka yakuzyalwa iili 21. Wakaamba kuti: Mwaalu Munakristo wakandaambila kujatikizya zifwoto zitondezya bukkale bwangu, eelyo ndakakkomana kapati. Ndakalizyi kuti wakali kuyanda kukwabilila zyina lyangu.”

Kozilanga-langa alimwi zyintu nzyookalemba aa Intaneti azyeezyo nzyobakakulembela bantu bambi. Toelede kukkomanina “makani aabufwubafwuba naa kwaamba masesya aajatikizya zitondwa.” (Baefeso 5:3, 4) Mukubusi wazyina lya Jane, uujisi myaka yakuzyalwa iili 19 wakaamba kuti: “Zimwi ziindi bantu balalemba majwi mabyaabi. Nokuba kuti tolinduwe wakaamba majwi mabyaabi, alakonzya kukubisizya zyina nkaambo ajanika mu aakkaunti yako yaa Intaneti.”

Kujatikizya zifwoto alimwi azyintu nzyobaamba aa Intaneti, ino ncinzi ncokonzya kucita kutegwa ukwabilile zyina lyako?

․․․․․

BALONGWE BAKO

Ikuti kojisi mootokala mupya, sena inga wazumizya muntu uuli woonse kuutanta? Kuti naa bazyali bako bakuzumizya kuti koyanzana abantu aa Intaneti, weelede kulisalila caboola kumakani abalongwe mbonikubandikalimwi aa Intaneti. Ino uyoocikonzya buti kusala balongwe?

“Bantu bamwi bajisi buyo mbaakani yakuba abalongwe banji. Balakonzya kupanga zilongwe abantu mbobatazyi kabotu.”—Oobu mbwaakaamba Nayisha, uujisi myaka yakuzyalwa iili 16.

“Kuyanzana abantu bali mutubunga tujanika aa Intaneti kupa kuti kamubandika abantu mbomwakali kumvwanalimwi kaindi. Pele zimwi ziindi inga cagwasya kutazibukulusya zilongwe eezyo alimwi.”—Oobu mbwaakaamba Ellen, uujisi myaka yakuzyalwa iili 25.

Nzyokonzya Kucita

Muzeezo: Kolanga Beenzinyoko Mbojisi. Kolanga beenzinyoko mbojisi alimwi akucinca kuti kakuyandika. Mubukkale buli boonse weelede kulibuzya kuti:

1. ‘Ino ndimuzyi buti muntu ooyu?’

2. ‘Ino zyintu nzyalemba alimwi azifwoto nzyabikka aa Intaneti zili buti?’

3. ‘Sena ooyu mulongwe ulakonzya kundigwasya mubuumi?’

“Mwezi amwezi ndilaulanga-langa mulongo wabalongwe mbondijisi. Ikuti kakuli muntu ngonditazyi kabotu naa ngondidooneka, ndilamugwisya amulongo wangu.”—Oobu mbwaakaamba Ivana, uujisi myaka yakuzyalwa iili 17.

Muzeezo: Kolibikkila mulawo kujatikizya balongwe mbosala. Kozyiba mpoelede kugolela ciindi nosala balongwe, mbubwenya mbokonzya kucita nosala balongwe mbobandikalimwi mulomo mpande. (1 Bakolinto 15:33) Mucikozyanyo, mukaintu wazyina lya Leanne wakaamba kuti: “Mulawo ngondijisi ngooyu: Kuti kanditakuzyi, tokonzyi kuba mulongwe wangu. Ikuti ndabona cintu citali kabotu apeeji yako, ndilakugwisya amulongo wabalongwe bangu.” Abantu bamwi mbobacita oobo.

“Ndakabikka zyeelelo kuli baabo ibayanda kuba balongwe bangu, alimwi tandizumizyi muntu uutasiki azyeelelo eezyo kuba mulongwe wangu. Nkaambo ikutalibikkila zyeelelo kulakonzya kuleta ntenda.”—Oobu mbwaakaamba Erin, uujisi myaka yakuzyalwa iili 21.

“Basicikolo mbondakali kwiiya limwi kaindi bakandilomba kuti ndibe mulongwe wabo waa Intaneti. Pele ndakasolekesya kukaka kupanga zilongwe ambabo, ino nkaambo nzi ncondinga ndayanda kuba mulongwe wabo lino?”—Oobo mbwaakaamba Alex, uujisi myaka yakuzyalwa iili 21.

Kolemba mbaakani zyako ansi aawa ziyookugwasya kusala balongwe.

․․․․․

Zibalo zimwi zyakuti “Bakubusi Balabuzya” zilakonzya kujanwa a Intaneti akkeyala ya www.watchtower.org/ype

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 9 Sinsimuka! kunyina noikulwaizya naa kukasya kkeyala iili yoonse iibelesyegwa atubunga tujanika aa Intaneti. Banakristo beelede kuba masimpe kuti mbobaibelesya Intaneti takukazyanyi anjiisyo zyamu Bbaibbele.—1 Timoteyo 1:5, 19.

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 20]

Kasimpi kamu Bbaibbele kaamba kuti: “Izina bbotu lilayandika kwiinda buvubi bunji, Aluzyalo ndubotu kwiinda insiliva angolida.”—Tusimpi 22:1.

[Kabbokesi kali apeeji 22]

WEELEDE KUBUZYA BAZYALI BAKO:

Amulange-lange antoomwe abazyali bako cibalo cainda ca “Bakubusi Balabuzya” cili mu Sinsimuka! njimunya eeyi. Amubandike kubelesya Intaneti mbokujatikizya (1) maseseke aako, (2) ciindi cako, (3) zyina lyako, alimwi (4) abalongwe bako.

[Kabbokesi kali apeeji 23]

KUBAZYALI

Bana banu inga kabazyi zyintu zinji kujatikizya Intaneti kwiinda mbomuzizyi nywebo. Pele balo tabajisi bupampu. (Tusimpi 1:4; 2:1-6) Syaazibwene mumakani aakulikwabilila ku Intaneti Parry Aftab wakaamba kuti: “Bana bazyi zyintu zinji kujatikizya kkompyuta. Pele bazyali bazyi zyintu zinji kujatikizya buumi.”

Mazuba aano, kwiizya abantu a Intaneti kwaduma kapati. Sena mwanaanu ulakonzya kusala cabupampu? Ndinywe mweelede kusala. Mbubwenya mbuli kweenzya mootokala, naa kujalula akkauti yamali kubbanki, kwiizya abantu aa Intaneti kuletela ntenda. Ino nintenda nzi zimwi eezyi?

MAKANI AAKO AATABAJATIKIZYI BAMWI. Bakubusi banji tabazyi mapenzi aaboola akaambo kakubikka twaambo tunji tubajatikizya a Intaneti. Kutondezya nkobakkala, kucikolo nkobaiya, naa ciindi ncobajanika ancobatajaniki aŋanda kulakonzya kupa kuti mukwasyi wanu ube muntenda.

Ncomukonzya kucita. Ciindi bana banu nobakacili baniini, mwakabayiisya kulanga myootokala iiboola kabatana kosola mugwagwa. Lino mbwaanga bakakomena, amubayiisye mbobakonzya kulikwabilila nobabelesya Intaneti. Amubale kujatikizya twaambo twaamba makani aatabajatikizyi bamwi, mucibalo cakuti “Bakubusi Balabuzya” cakusaanguna mumagazini njimunya eeyi. Alimwi amubone Sinsimuka! yamu Chingisi ya October 2008, peeji 3-9. Mpoonya amucibandike cibalo eeci antoomwe amwanaanu. Amusolekesye kumuyiisya “[ku]jatisya maanu abusongo” kujatikizya mbwakonzya kulikwabilila a Intaneti—Tusimpi 3:21.

CIINDI. Kwiizya a Intaneti cilakonzya kuba cizibilizi. Mukubusi wazyina lya Rick uujisi myaka yakuzyalwa iili 23, wakaamba kuti “mumazuba buyo masyoonto ngondakabelesya Intaneti, cakandikakila kucileka. Ndakali kutola mawoola manji kulangilila zifwoto alimwi akubala tugwalo.”

Ncomukonzya kucita. Amubale akubandika abana banu cibalo cakuti “Bakubusi Balabuzya . . . Sena ndizyibide kubelesya cipekupeku, kkompyuta afooni yamumaanza?” cakazwa mumagazini ya Sinsimuka! yamu April–June 2011. Amubikkile maano kukabbokesi kali apeeji 28 kajisi mutwe wakuti “Ndakali kubandika kapati abantu a Intaneti.” Amumugwasye mwanaanu ‘kutaciindizya muzilengwa’ alimwi akubamba ciindi cibikkidwe cakubelesya Intaneti. (1 Timoteyo 3:2) Amumuyeezye mwanaanu kuti kuli zyintu zinji nzyakonzya kucita mubuumi kunze lyakwiizya buyo abantu a Intaneti.

ZYINA. Kasimpi kamwi kamu Bbaibbele kaamba kuti: “Mwana ulazibwa kumilimo yakwe, na ncacita cililuleme akusalala.” (Tusimpi 20:11) Aaya masimpe kujatikizya Intaneti. Kuyungizya waawo, akaambo kakuti kwiizya a Intaneti kujatikizya banamaleya boonse, twaambo ntobabikka bana banu a Intaneti tatujatikizyi buyo zyina lyabo pele tulajatikizya azyina lyamukwasyi.

Ncomukonzya kucita. Bakubusi beelede kuzyiba kuti nzyobalemba a Intaneti zitondezya mbobabede. Alimwi beelede kuzyiba kuti zyintu nzyobabikka a Intaneti zilakkalilila. Mubbuku lyakuti CyberSafe, syaazibwene uutegwa Gwenn Schurgin O’Keeffe, wakalemba kuti: Nciyumu kubana kumvwisya kaambo aaka kakuti zyintu zibikkwa a Intaneti zilakkalilila pele beelede kuzyiba. Mulakonzya kubaambila kuti tabeelede kulemba twaambo a Intaneti ntobatakonzyi kwaambila muntu ciindi nobatabelesyi Intaneti.”

ZILONGWE. Mukubusi wazyina lya Tanya, uujisi myaka yakuzyalwa iili 23 wakaamba kuti: “Bakubusi banji bayanda kuba ampuwo, aboobo balilibambilide kuba abalongwe mbobatazyi naa batalilemeki.”

Ncomukonzya kucita. Amumugwasye mwanaanu kuzyiba mbwakonzya kusala balongwe. Mucikozyanyo, mukubusi wazyina lya Alicia, uujisi myaka yakuzyalwa iili 22 tayandi kupanga cilongwe abantu mbatazyi kabotu akaambo buyo kakuti balamvwana abeenzinyina. Wakaamba kuti: “Ikuti kanditakuzyi naa kanditana buzuba ndakubona, tokonzyi kuba mulongwe wangu akaambo buyo kakuti tulamvwana amweenzinyoko.”

Banabukwetene ba Tim aba Julia bakabikka bubambe bwakuti kababona balongwe bamwanaabo alimwi atugwalo ntobalembelana abeenzinyina. Ba Julia bakaamba kuti: “Twakayanda kuti atubikkilizye amulongo wabalongwe mbajisi. Ciindi nabandika abantu a Intaneti, cili mbuli kuti wabatamba muŋanda yesu. Aboobo tuyanda kubazyiba.”

[Cifwanikiso icili apeeji 21]

Mbubwenya mbuli mootokala mboukonzya kunyonyooka kuti weenzyegwa cabuyamba, alyalo zyina lyako lilakonzya kubija kuti kobikka zifwoto zyako zitali kabotu alimwi akulemba zyintu zitali kabotu aa Intaneti

[Cifwanikiso icili apeeji 22]

Sena ulakonzya kukkwezyeka muntu ngotazyi kabotu mumootokala akaambo kakuti walomba kuti umukkwezyeke? Mpoonya, nkaambo nzi ncoyanda kuzumina muntu ngotazyi kabotu?