Peter Wadhams, profesa loyi a tirhaka hi mati ya le lwandle lama hundzukeke ayisi wa le Yunivhesiti ya Cambridge le Britain u ri: “Hi ximumu mpimo wa ayisi leyi vaka yi ri kona wu ringana ni kotara ya leswi a yi ri xiswona eka malembe ya 30 lama hundzeke.” Hi 2012, kwalomu ka 50 wa swikepe a swi tirhisa Ndlela ya Lwandle hi tlhelo ra le N’walungu leyi pfulekeke hikwalaho ka maxelo lama hisaka swinene.

Mafi lama humesiwaka hi vamanana masiku ma nga ri mangani endzhaku ko veleka ma kumeke ma ri ni tibaktheriya to tlula 700—to tlula leti swidyondzeki a swi ti languterile. Vakambisisi va ha ri ku lavisiseni ka ndlela leyi tirhelo leri ra ntumbuluko ra tibaktheriya leti ri ri pfunaka ha yona fambiselo ro gayela ni ra nsawutiso ra tincece.

Eka ndzavisiso wo chayela lowu endliweke hi vativi va sayense va le Britain, va kume leswaku vachayeri lava nga ni mukhuhlwana lowu tolovelekeke va hlwela swinene ku teka goza ku tlula lava chayelaka va nwile.

Lembe ni lembe eAfrika ku dlayeteriwa makume ya magidi ya tindlopfu hikwalaho ka timhondzo ta tona. Eka xiendlakalo xin’wana, tindlopfu to hlayanyana ti duvuriwile ehenhla ka nhloko, handle ko kanakana lava ti duvuleke a va ri eka xihaha-mpfhuka-phatsa.

Great Barrier Reef yi lahlekeriwe hi hafu ya tikorala leti a ti hanya eka yona malembe yo tlula 27 lama hundzeke. Van’wasayense va vula leswaku xivangelo-nkulu xa ku onhaka koloko i swidzedze, ku tala ka tinhlampfi-nyeleti [Acanthaster planci] ni ku huma muhlovo ka tikorala loku vangiwaka hi ku hisa ngopfu ka lwandle.