Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

YAKAMUCISYA MAŴASA | KULELA ŴANACE

Umbone Wakwajiganya Ŵanace Masengo ga Pamlango

Umbone Wakwajiganya Ŵanace Masengo ga Pamlango

YAKUSAWUSYA YAYIPALI

M’maŵasa gejinji, ŵanace akusiŵakamucisya acinangolo masengo ga pamlango mwanganyinyitika. Nambo m’maŵasa gane, acinangolo ŵanganonyela kwajiganya ŵanace ŵawo masengo ga pamlango. Yeleyi yikusatendekasya ŵanacewo kuti aŵeje ŵaulesi.

Ŵakuwungunya m’yilambo yejinji, ayiwene kuti ŵanace ŵajinji ŵangasaka kukamula masengo nambo kutendeledwa. Steven, mpela nangolo jwatite, “Masiku agano, acinangolo ŵane akusagamba kwalecelela ŵanace ŵawo kuti ang’andeje mang’asi gapakompyuta, aloleleje TV, soni kunguluka pa intaneti. Yeleyi yikutendekasya kuti ŵanace akalipelekaga mnope pakukamula masengo ga pamlango.”

Ana wawojo akuganisya wuli? Ana kwajiganya ŵanace masengo ga pamlango kukusagamba kukamucisyape kuti pamlango pawoneceje cenene, kapena kukusakamucisyasoni ŵanacewo pakusile?

YAKUSOSEKWA KUYIMANYILILA

Acinangolo ŵane ŵangasaka kuti ŵanace ŵawo akamuleje masengo ga pamlango naga ŵanacewo akwete yejinji yakuti atende ya kusukulu. Nambope, kwajiganya ŵanace masengo ga pamlango kwana umbone wakwe. Kwende tulole.

Gakusiŵakamucisya ŵanace kuti akuleje cenene. Ŵanace ŵakusakamula cenene masengo ga pamlango, akusatenda cenene kusukulu. Mwanace pakukamula masengo ga pamlango yikusamkamucisya kuti alimbicileje soni kuti akalikayicilaga pakutenda yindu. Ndamo syelesi sili syakamucisya kwa mwanace jwasukulu.

Gakusiŵakosecelesya ŵanace kuti ciŵakamucisyeje ŵane. Ŵandu ŵane ayiweni kuti kwajiganya ŵanace masengo ga pamlango kukusakamucisya kuti pakusile alipeleceje pakwakamucisya ŵane. Yeleyi yili yisyene ligongo lyakuti masengogo gakusakamucisya ŵanace kuti ayiwoneje yakusosecela ya ŵane kuŵa yakusosekwa. Steven, jwatumkolasile jula jwatite, “Naga ŵanace ngakwajiganya masengo akusakula ni umi wakuti ŵane ŵakamulileje masengo, soni akusakola nganisyo syakulemweceka pangani ja masengo, nambosoni ŵangasaka kulipeleka mnope pamasengogo.”

Gakusakamucisya kuti liŵasa liŵe lyakamulana. Ŵanace pakulipeleka pakamula masengo ga pamlango, akusalipikana kuti ali ŵakusosekwa m’liŵasamo, nambosoni kuti akwete ukumu wakamucisya liŵasalyo. Yeleyi ngaŵa mkutendekwa naga acinangolo ngakusanonyela kuti mwanace jwawo akamuleje masengo ga pamlango ligongo lya sukulu. Wawojo aliwusye kuti, ‘Ana mwanace jwangu mpaka apate yamtuli naga akulipeleka mnope pakujikamucisya timu ja mpila m’malo mwakuti akamucisyeje peŵasa?’

YAKUSOSEKWA KUTENDA

Ŵajiganyeje ŵanace kutandila ali ŵacinondipile. Acinangolo ŵane ayiweni kuti kumpa mwanace jwawo masengo gamwanamwana kutandila ali ni yaka yiŵili, kapena yitatu, mwinesoni kupunda pelepa kuli kwakamucisya. Ŵanace ŵacinondipile akusasangalala kamula masengo yimpepe ni acinangolo ŵawo, soni akusasacilila kujigalila cisyasyo cawo.—Lilemba lyakamucisya: Miyambo 22:6.

Ŵapeje ŵanace ŵawo masengo gakamulana ni msingu wawo. Mwambone, mwanace jwa yaka yitatu mpaka akombole kulonganya yidole yakwe, kupukuta patebulo, kapena kulokotela yakuwala yakusosekwa kucapa. Mwanace jwamkulungwa mpaka akombole kupyajila pamlango, kucapa mbale soni kuteleka ugali. Ŵapeje masengo gakuti ŵanacewo mpaka agakombole, cacisimonga kulola mwakusangalalila soni kusacilila kwawo pakukamula masengogo.

Akoleje cakulinga pakwapa ŵanace masengo. Ndaŵi ni katema naga mwanace jwawo akusakola yakulemba yakusukulu, mpaka yiŵeje yakusawusya kuti akamuleje masengo. Nambope buku jakuti The Price of Privilege jatite, naga acinangolo akulepela kumpa mwanace masengo ga pamlango pakusaka kuti atendeje cenene kusukulu nikuti “ngakumanyilila yakusosekwa mnope paumi wa mwanacejo.” Mpela mwatusasile kundanda, kukamula masengo ga pamlango kukusakamucisya kuti ŵanace atendeje cenene kusukulu. Nambosoni pakusile, akusakombola kusamalila cenene maŵasa gawo.—Lilemba lyakamuca: Afilipi 1:10.

Akajembeceyaga kuti atendeje yosope mwakusacila wawojo. Ŵanace mpaka yajigalile ndaŵi jelewu ali mkukamula masengo ga pamlango mwakulekangana ni mwaŵajembeceyaga. Nambosoni nganaŵa agatesile mpela mwakatendele wawojo. Naga nganagakamula cenene, aŵambaleje kwacisya kuti akamulesoni masengogo. Cakulinga cawo cikaŵa cakuti ŵanacewo akamuleje masengogo mpela mundu jwamkulungwa, nambo kwajiganya soni kwakamucisya kulola umbone wakukamula masengo.—Lilemba lyakamucisya: Mlaliki 3:22.

Akampaga mbiya kuti akamule masengo. Ŵandu ŵane ayiweni kuti kumpa mbiya mwanace kuti akamule masengo ga pamlango kukusamucisya kuti alijiganye masengogo. Nambo ŵane akusati yeleyi yikusamtendekasya mwanacejo kuti nganisyo syakwe siŵeje pa yampaka apocele, ngaŵa yakuti akamucisye liŵasalyo. Nambosoni ŵane akusati yeleyi nganiyiŵa yambone ligongo mwanace jwangalijiganya kusosekwa kwakamula masengo ga pamlango, soni pacacitanda kupata mbiya mwine ngasasaka kuti akamuleje jika masengo ga pamlango. Yatukulijiganya pelepa ni yakuti mpaka tumpe mwanace mbiya, nambo ngaŵa mpela malipilo pamasengo gakamwile.