SARA aliyolwele no kulolesha ukuwila akasuba ninshi alebomba imilimo. Apo aletungulula bwino ababomfi bakwe, balebombesha kabili bali ne nsansa. Sara na o wine alebombesha. Elenganyeni ukuti alecina iminwe yakwe. Nalimo e lyo apwile fye ukubila apalepwike mwi tenti baleikala. Itenti baleikalamo ilyapangilwe ne mpapa ya mbushi lyalitendeke ukubutuluka pa mulandu na kasuba ne mfula yalelokelapo pa myaka yonse iyo balelibomfya, kabili ici cifwile caibukishe Sara ukuti palipitile inshita iikalamba ukutula apo batendekeele imikalile ya kwendauka. Apo alimwene uko umwina mwakwe Abrahamu * afumine pa ng’anda ulucelo, ilyo akasuba kawile alitendeke ukulolesha uko alungeme. Lyena amwene umwina mwakwe pa muulu wa lupili ulwali mupepi kabili Sara atendeke ukumwentula.

Palipitile imyaka 10 ukutula ilyo Abrahamu no lupwa lwakwe ulukalamba bayabwike umumana wa Yufrate no kuya ku Kanaani. Sara aliitemenwe ukutungilila umwina mwakwe nangu ca kuti tabaishibe uko baleya, pantu alishibe ukuti Yehova alefwaya ukutila mu mwina mwakwe mukafume umwana uwapaalwa e lyo no luko. Nomba mulimo nshi Sara ali no kubomba? Sara ali ni ng’umba kabili pali iyi nshita ninshi ali ne myaka 75. Afwile aletontonkanya ukuti, ‘Bushe Abrahamu akakwata shani umwana uwapaalwa apo ne mukashi wakwe nshifyala?’ Kwena te kuti tupape nga ca kuti alisakamikwe nelyo alefwaya ukumona bwangu uko ubu ubusesemo bwali no kufikilishiwa.

Na ifwe bene inshita shimo kuti twalamona kwati ifyo Lesa atulaya filekokola ukufikilishiwa. Cilafya ukuba uwatekanya nga pali ifyo tulefwaya ukuti ficitike. Finshi twingasambilila ku citetekelo Sara akwete?

Tapakokwele ukutula apo ulu lupwa lwabweleele ukufuma ku Egupti. (Ukutendeka 13:1-4) Pali iyi inshita, baleikala mu mpili shali ku kabanga ka musumba wa Betele uo abena Kanaani baleita ukuti Lusi. Apo uko baleikala kwali impili, Sara alemona bwino Icalo ca Bulayo. Mwali imishi ya bena Kanaani ne misebo umo abantu balepita nga baleya ku misumba iyali ukutali. Lelo, te mulandu na fyonse ifisuma ifyo alemona, tafyalingene ukuwama ne fyali mu musumba aleikalamo uwa Uri. Sara akuliile mu musumba wa Uri uwali mu Mesopotamia, kabili palepele amakilomita 1,900 ukufuma uko baali pali ilya nshita. Ilyo afumine muli uyu musumba aalishile balupwa lwakwe abengi, amamaliketi umo aleshita ifintu, e lyo ne ng’anda iisuma iyakwete ifibumba no mutenge uwakosa, kabili nalimo mwali na menshi ayelefuma ku mipaipi. Nomba Sara tabalile afuluka ifyo ashile muli uyu musumba.

Ilyo papitile imyaka 2000, Lesa alengele umutumwa Paulo ukulemba pa fyo Sara na Abrahamu bali ne citetekelo ilyo atile: ‘Nga balefuluka icifulo uko bafumine, nga balibwelelemo.’ (AbaHebere 11:8, 11, 15) Sara na Abrahamu tabalefuluka uko bafumine. Nga balefuluka, nga balibwelelemo. Nomba ababwelelamo ku Uri, muli Abrahamu nga tamwafumine umwana uwapaalwa na Lesa e lyo no luko nga fintu Lesa alefwaya.  Abantu abengi balisambililako ku citetekelo Abrahamu na Sara bakwete, lelo abatwalilila ukwikala mu Uri pali ino nshita nga takwaba na babeshiba.

Mu nshita ya kulatontonkanya pa fyo ashile ku Uri, Sara abikile amano ku fyo Lesa abalaile. Alitwalilile ukutungilila umwina mwakwe konse uko baleikala, ilyo balelonga amatenti, ilyo baleendela pamo ne nama, e lyo na lintu balepanga amatenti umwakwikala nga bafika ku cifulo cimbi. Kwali amafya na yambi ayo ashipikishe kabili ilyo ifintu fyaleyaluka aleshipikisha. Yehova alibwekeshepo ubulayo bwakwe kuli Abrahamu, lelo talandile ukuti Sara e wali no kukwata uyo umwana.—Ukutendeka 13:14-17; 15:5-7.

Sara asukile aeba Abrahamu pa fyo alefwaya bacite. Elenganyeni ifyo icinso cakwe calemoneka ilyo aleeba umwina mwakwe ukuti: “Moneni! Yehova alintana ubufyashi.” Lyena aebele umwina mwakwe ukutila akakwate abana no mubomfi wakwe, Hagari. Elenganyeni ifyo Sara aumfwile ilyo aleeba umwina mwakwe ukucita ifi. Pali ino nshita kuti twapapa pa fyo Sara alefwaya umwina mwakwe ukucita, lelo pali ilya nshita caliseekele sana ku mwaume ukukwata abana no mwanakashi umbi pa kuti bakapyane ifyo akwata nga ca kuti umukashi tafyala. * Sara nalimo atontonkenye ukuti iyi e nshila Lesa aali no kubomfya pa kuti Abrahamu akwate abana nga fintu amulaile. Nomba, nangu ca kuti calyafishe ukucita ifi, Sara aliipeeleshe. Bushe Abrahamu acitile shani? Baibolo itila Abrahamu “akutike kwi shiwi lya kwa [Sara].”—Ukutendeka 16:1-3.

Bushe Baibolo ilanda ukutila ni Yehova walengele Sara ebe Abrahamu ukulakwata abana no mwanakashi umbi? Awe. Icalengele ni co alemona kwati e nshila fye Abrahamu ali no kukwatilamo abana nga fintu abengi bengamona. Alemona kwati Lesa e walelenga elakwata abana kabili alemona kwati te kuti amulenge ukukwata abana. Ifyo Sara aebele Abrahamu ukucita fyali no kumuletela amafya. Na lyo line, ifyo acitile filanga fye ukutila tali kaitemwe. Apo abantu abengi bacita fye ifingabawamina, bushe teti musumine ukuti Sara aliba ca kumwenako icisuma ica muntu ushali na bukaitemwe? Nga tulebika amano ku kucita ifyo Lesa afwaya ukucila ukulacita ifyo tulefwaya fwe bene, ninshi tulepashanya Sara.

Tapakokwele Hagari aliimite pa numa ya kukumana na Abrahamu. Ilyo aimite nalimo atendeke ukumona kwati alicindama ukucila Sara, kabili Hagari atendeke ukusuula nakulu. Sara alyumfwile sana ububi. Ilyo Abrahamu asuminishe Sara ukutamfya Hagari, Lesa alimwafwile ukumutamfya mu nshila iyo Baibolo ishalanda. Hagari aishilekwata umwana uo ainike ukuti Ishmaele. (Ukutendeka 16:4-9, 16) Baibolo ilanda  ukuti ilyo Sara ali ne myaka 89 e lyo Abrahamu ne myaka 99, Yehova alilandile na kabili ukuti Abrahamu ali no kukwata umwana. Nomba ifyo Lesa abebele pali iyi inshita fyaliweme sana.

Yehova abwekeshepo ukulaya cibusa wakwe Abrahamu ukuti abali no kufuma muli ena bali no kufula sana. Na kabili Lesa alyalwile ishina lya kwa cibusa wakwe. Ilyo ifi tafilacitika abantu balemwita ati Abramu. Na lyo line, Lesa alyalwile ishina lyakwe no kumwinika ati Abrahamu ishina ilipilibula ukuti “Wishi wa nko Ishingi.” Kabili uyu e muku wa kubalilapo Yehova alandile pa mulimo Sara ali no kubomba pa kufikilisha ubufwayo bwakwe. Kale Sara, balemwita ati Sarai, lelo Lesa amupeele ishina lya kuti Sara ilyo fwe bengi twaishiba na pali ino nshita. Ishina lya kuti Sarai lipilibula ukuti “Uwa Fikansa,” lelo ilya kuti Sara lipilibula ukutila “Namfumu.” Yehova alilondolwele icalengele enike uyu umwanakashi ili ishina, ilyo atile: “Nkamupaala kabili nkalenga no kuti akakufyalile umwana mwaume, kabili nkapaala Sara na o akaba inko, ne shamfumu sha bantu na bantu shikafuma muli ena.”—Ukutendeka 17:5, 15, 16.

Umwana uo Yehova alaile ukuti emo inko shonse shali no kupaalilwa ali no kufuma mu mwana wa kwa Sara. Yehova alandile ukuti bakenike umwana ati Isaki, ishina ilyalola mu kuti “Ukusekelela.” Ilyo Yehova aebele Abrahamu pa muku wa kubalilapo ukuti Sara aali no kumufyalila umwana, Abrahamu “awile ubukupeme alaseka.” (Ukutendeka 17:17) Ici calimupapwishe kabili calengele abe sana ne nsansa. (Abena Roma 4:19, 20) Nomba inga Sara acitile shani?

Ilyo tapalakokola, kwali abaume batatu, abaile uko Abrahamu apangile amatenti yakwe. Baile akasuba ninshi nakabalika, kabili ilyo line fye balibapokelele bwino kuli Abrahamu na Sara. Abrahamu aebele Sara ukuti: “Angufyanya! Buula amagaloni yatatu aya buunga bwapeleka, ukase no kupangamo imikate.” Pali ilya nshita, kwali imilimo iingi iyo balebomba nga bapokelela abeni. Abrahamu talekeele umwina mwakwe ukubomba imilimo yonse, lelo alyangufyenye ukwipaya umwana wa ng’ombe no kupekanya ifya kulya fimbi ne fya kunwa. (Ukutendeka 18:1-8) Balya baume bapokeelele, bali ni bamalaika ba kwa Yehova. Nalimo umutumwa Paulo alelanda pali ili ilyashi ilyo alembele ukuti: “Mwilaba ukulapokelela abeni, pantu e mo bamo bapokelele bamalaika ukwabula ukwishiba.” (AbaHebere 13:2) Na imwe bene kuti mwapashanya filya Abrahamu na Sara balepokelela abeni.

Ilyo malaika umo abwekeshepo ukweba Abrahamu pali filya Lesa amulaile ukuti Sara aali no kukwata umwana umwaume, Sara aali mwi tenti alekutika ku fyo balelanda. Ilyo Sara aumfwile ukuti ali no kukwata umwana mu bukote calimupapwishe ica kuti atendeke ukuseka no kutila: “Bushe cine cine nkaba ne nsansa, apo nomba amaka nayapwa, e lyo shikulu na o alikota?” Malaika alilungike Sara ilyo aipwishe ukuti: “Bushe kuli icingapesha Yehova amano?” Sara alyumfwile umwenso kabili atendeke ukuipokolola nga fintu abantu abengi bengacita. Atile “Awe nshisekele!” Lyena malaika amwaswike ukuti: “Iyo! Ukuseka nauseka.”—Ukutendeka 18:9-15.

Bushe filya Sara asekele fyalelanga ukuti tali ne citetekelo? Iyo. Baibolo itila: “Citetekelo calengele ukuti Sara apokelele amaka ya kwimita, nangu ca kuti alicilile pa mushinku wa kufyala, apo alishibe ukuti wa cishinka uwalaile.” (AbaHebere 11:11) Sara alishibe Yehova kabili alishibe ukutila alikwata amaka ya kucita fyonse ifyo alaya ukucita. Bonse fye tulingile ukuba ne citetekelo ca musango uyu. Pa kuba ne citetekelo ca musango uyu, tulingile ukwishiba bwino, Lesa wa mu Baibolo. Nga tulecita ifi, tukamona ukuti Sara alicitile bwino pa kuba ne citetekelo. Yehova wa cishinka icine cine, kabili alacita fyonse ifyo alaya, inshita shimo aficita mu nshila ya kuti twapapa nelyo ukuseka nga fintu cali kuli Sara.

Ilyo Sara aali ne myaka 90, alikwete umwana uo alefwaisha pa nshita iitali. Pali iyi inshita umwina mwakwe ninshi ali ne myaka 100. Abrahamu ainike umwana ukuti Isaki, ishina ilipilibula ukuti “Ukusekelela,” nga fintu Lesa alandile. Elenganyeni uko Sara alemwentula pa kulanda ukuti: “Lesa nancitila ica kunenga  ukusekelela, onse uwaumfwa pali ici akasekelela pamo na ine.” (Ukutendeka 21:6) Sara afwile alitwalilile ukuba ne nsansa mpaka ne mfwa pali ubu ubupe Lesa amupeele. Na lyo line, ali no kukwata umulimo uukalamba uwa kusakamana uyu umwana.

Ilyo Isaki ali ne myaka 5, balipekenye umutebeto ku kusefya ubushiku alesumuka. Nomba kwali ifyacitike pali ubu ubushiku ifishali bwino. Baibolo ilanda ukutila Sara “alemona uko” Ishmaele alecusha Isaki. Pali iyi inshita Ishmaele umwana wa kwa Hagari ali ne myaka 19. Kabili talemucenya fye pa mulandu wa bwaice. Yehova alengele umutumwa Paulo ukulemba pa fyo Ishmaele alecita ukuti kwali kupakasa. Sara alimwene ukuti ifi Ishmaele alecita fyalibipile kabili fyalebika umwana wakwe mu bwafya. Sara alishibe ukuti Yehova alefwaya umwana wakwe Isaki akabombe umulimo uukalamba. E ico alishipile no kweba Abrahamu ifyalecitika. Amwebele ukutamfya Hagari no mwana wakwe Ishmaele.—Ukutendeka 21:8-10; Abena Galatia 4:22, 23, 29.

Bushe Abrahamu acitile shani pali ifi bamwebele? Baibolo itila: “Ico cintu calibipile nga nshi kuli Abrahamu pa mulandu wa mwana wakwe.” Alitemenwe sana Ishmaele ica kuti alifililwe ukumutamfya nangu ca kuti e fyo alingile ukucita. Na lyo line, Yehova alimwene ifyalecitika, e ico alilandile nankwe. Baibolo itila: “E lyo Lesa atile kuli Abrahamu ‘Wimona ifyo Sara alekweba pa mwana na pa mubomfi obe umwanakashi ukuti fibi. Umfwa ishiwi lyakwe, pantu muli Isaki e mukafuma uuketwa umwana obe. Lelo umwana obe umwaume uwafyalwa mu mubomfi mwanakashi, ena nkamulenga ukuba uluko, pantu na o mwana obe.’” Yehova aebele Abrahamu ukuti ali no kulasunga Hagari no mwana wakwe. Apo Abrahamu ali ne citetekelo cakosa alyumfwile ifyo Yehova amwebele.—Ukutendeka 21:11-14.

Sara ali mukashi umusuma kuli Abrahamu pantu alemwafwa sana. Taleeba fye Abrahamu ifyo engatemwa ukumfwa. Lelo nga amona ukuti ulupwa lwabo kuti lwaba mu bwafya, alelanda no mwina mwakwe ukwabula ukupita mu mbali. Ifi alelanda ukwabula ukupita mu mbali tafyalolele mu kuti tali no mucinshi. Na kuba umutumwa Petro uwali uwaupa, alandile pali Sara ukutila ali no mucinshi sana ku mwina mwakwe. (1 Abena Korinti 9:5; 1 Petro 3:5, 6) Na kuba nga ca kuti Sara aikele fye tondolo ilyo ifi fyalecitika, nga alisaalwile Abrahamu pantu ena no lupwa lwakwe nga balikwete ubwafya ubukalamba sana. Sara alyebele Abrahamu ifyo alingile ukumweba.

Abanakashi abengi abaupwa balasambililako ifingi kuli Sara. Balasambililako ukuti balingile ukulalanshanya mu bufumacumi na bena mwabo kabili balingile ukuba no mucinshi. Abanakashi abengi inshita shimo kuti bafwaya ukuti Yehova abalandileko nga fintu acitile kuli Sara. Na lyo line, balasambililako ku fyo Sara ali ne citetekelo, ifyo ali uwatekanya ne fyo ali no kutemwa.

Nangu ca kuti Yehova umwine e wamwinike ukuti “Namfumu,” Sara talemona ukutila abantu balingile ukulamusunga nga namfumu. Ici e calengele ukutila ilyo afwile ninshi ali ne myaka 127, Abrahamu atendeke “ukuloosha Sara no kumulila.” * (Ukutendeka 23:1, 2) Alefuluka sana Namfumu wakwe. Ukwabula no kutwishika na Yehova wine alafuluka sana uyu umwanakashi wa cishinka kabili alafwaya ukumubusha muli paradaise iikaba pano isonde. Sara e lyo na bantu bonse abapashanya icitetekelo cakwe bakalaikala umuyayaya mu calo umukaba insansa.—Yohane 5:28, 29.