Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

MGBAVOLƐ NEE MBƐLƐRA BIZA KƐ

Duzu A Ɔwɔ Kɛ Menwu Ye Wɔ Nla Nwo Edwɛkɛ Mɔɔ Bɛfa Bɛtɛse Awie La Anwo A?

Duzu A Ɔwɔ Kɛ Menwu Ye Wɔ Nla Nwo Edwɛkɛ Mɔɔ Bɛfa Bɛtɛse Awie La Anwo A?

 Duzu a le nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛfa bɛtɛse awie la?

Ɛhye kile nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛkɛlɛ, nla nwo nvoninli anzɛɛ vidio mɔɔ bɛfa bɛtɛse wɔ fonu zo la. Nrenyia ko hanle kɛ: “Ɔle kɛ asɛɛ mɔɔ awie biala ɛlɛyɛ la ɛne. Ɛtɛse awie mɔ dedee a ɛkanwu ye la ɛnee ɛlɛfa menli mɔɔ ɛyeye bɛ nwo la nvoninli wɔanwa bɛ.”

Duzu ati a menli yɛ zɔ a? Lɔya kpanyinli bie hanle ye wɔ The New York Times ne anu kɛ, mgbavolɛ nee mbɛlɛra bu ye kɛ, “saa ɛlɛ awie mɔɔ ɛkulo ye la anwo nvoninli zɛhae bie wɔ wɔ fonu zo a, yemɔ bahile kɛ wɔziezie ɛ nwo wɔmaa nla.” Kakula bɛlɛra ko bɔbɔ hanle kɛ ɔle “nla mɔɔ ngyegyelɛ ɛnle nu.” Ɔhanle kɛ, “ɛnrɛnrenzɛ yɛɛ ɛnrɛva nla nu ewule ɛnrɛmaa awie biala.”

Deɛmɔti mgbavolɛ nee mbɛlɛra bie mɔ fa nla nwo edwɛkɛ tɛse la bie mɔ a le ɛhye mɔ:

  • Bɛkpondɛ kɛ bɛ nee awie mɔɔ bɛkulo ye la bɔ ɛhulolɛ nwo adawu.

  • Kɛmɔ awie ɛva nla nwo nvoninli ɛnwa bɛ la ati, bɛdabɛ noko ‘bɛfa bie bɛnwa ye.’

 Esiane boni a wɔ nu a?

Saa ɛfa nvoninli bie ɛnwa awie wɔ fonu zo a, ɛnlɛ zolɛ tumi bieko, yɛɛ ɛnrɛhola ɛnrɛhile bɛ debie mɔɔ bɛva bɛyɛ la anzɛɛ kɛzi ɔbaha wɔ duma la. Amanda Lenhart mɔɔ yɛ ninyɛne nwo neɛnleanu la hɛlɛle nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛfa bɛnwa la anwo edwɛkɛ bie hɔmaanle Pew Research Center ne. Ɔhanle kɛ, “nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛfa bɛnwa la ɛmmaa ɔnyɛ se ɛnɛ kɛ menli bava subane ɛtane mɔɔ awie lale ye ali la anwo edwɛkɛ anwa anzɛɛ bɛbava bɛazie na bɛava bɛayɛ daselɛ bɛatia ye.”

Ɔdwu mekɛ ne bie a

  •  Awie mɔɔ ɛnyia menli mɔɔ bɛyeye bɛ nwo la nvoninli la noko fa nwa ɔ gɔnwo mɔ kɛ ɔfa yealielie bɛ nye.

  •  Mgbavolɛ mɔɔ bɛ nwewe gyakyi bɛ la fa bɛ nwewe ne mɔ nvoninli mɔɔ bɛlɛ bɛ nwo zɔ la nwa awie mɔ kɛ bɛfa bɛali bɛ nzenralɛ.

ASOO ƐZE? Wɔ tɛnlabelɛ dɔɔnwo anu, bɛbu nvoninli mɔɔ nuhua menli ɛyeye bɛ nwo mɔɔ bɛfa bɛnwa la kɛ ɔle kɛ kakula mɔɔ bɛ nee ye da anzɛɛ nlanwonvoninli mɔɔ bɛfa bɛnwa kakula la ala. Bɛva ngakula bie mɔɔ ɛva nla nwo edwɛkɛ ɛnwa la bɛhɔ kɔɔto kɛ bɛdo mɛla.

 Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ nwolɛ a?

Baebolo ne ka nla mɔɔ kɔ zo wɔ agyalɛ nu la anwo edwɛkɛ kpalɛ. (Mrɛlɛbulɛ 5:18) Noko ɔmaa ɔda ali wienyi kɛ saa menli mɔɔ ɛtɛgyale la nyia nla nu ngitanwolilɛ a, ɔnle kpalɛ. Suzu Baebolo tɛkese ɛhye mɔ anwo:

  • “Bɛye adwɔmanebɔlɛ anzɛɛ nyɛleɛ ɛtane ɛtane anzɛɛ anyebolo wɔ bɛ nu bɔkɔɔ. Bɛmmaka anyiemgba edwɛkɛ biala, bɛmmatendɛ ɛdendɛlɛ ɛtane yɛɛ bɛmmabɔ ngoayɛ mgbane mgbane.”​—Ɛfɛsɛsema 5:3, 4.

  • “Ɔwɔ kɛ bɛku nwonane nu atiakunluwɔzo ne mɔ mɔɔ wɔ bɛ nu, mɔɔ le kɛ adwɔmane, ɛbɛla mgbane mgbane ɛbɔlɛ, ɛhulolɛ ɛtane, atiakunluwɔzo ɛtane, yɛɛ anyebolo.”​—Kɔlɔsaema 3:5.

Tɛkese ɛhye mɔ ɛmbɔ yɛ kɔkɔ wɔ “adwɔmane” (nla mɔɔ kɔ zo wɔ menli mɔɔ bɛnle agyalɛma la avinli) nwo ala, emomu eza ɔbɔ yɛ kɔkɔ wɔ “nyɛleɛ ɛtane ɛtane” (nyɛleɛ biala mɔɔ nwolɛ ɛnde la) nee “ɛhulolɛ ɛtane” (nla nwo ɛhulolɛ mɔɔ ɔkola ɔmaa awie bɔ ɛbɛla ɛtane la) anwo.

Biza ɛ nwo kɛ:

  • Kɛzi awie fa menli mɔɔ bɛyeye bɛ nwo la anwo nvoninli nwa a ɔkile kɛ ɔle “nyɛleɛ ɛtane” ɛ?

  • Kɛzi ɔmaa awie nyia nla nwo “ɛhulolɛ ɛtane” ɛ?

  • Duzu ati a awie nyia ɛhulolɛ kɛ ɔbanlea anzɛɛ ɔbava nvoninli mɔɔ nuhua menli ne ɛyeye bɛ nwo la yeanwa awie mɔ a, ɔnle kpalɛ ɛ?

Baebolo tɛkese ɛhye mɔ noko maa yɛnwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛkpo subane ɛhye la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo.

  • “Bɔ mɔdenle ɛsesebɛ kɛ ɛkɛzɔ Nyamenle anye, kɛ gyimayɛvolɛ mɔɔ ɛnze ye gyima nwo nyiane.”​—2 Temɔte 2:15.

  •  “Duzu menli a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a? Ɔwɔ kɛ bɛyɛ menli mɔɔ bɛ ɛbɛla nwo te saanwu na bɛtu bɛ nwo bɛmaa Nyamenle.”​—2 Pita 3:11.

Tɛkese ɛhye mɔ maa yɛnwu nvasoɛ mɔɔ wɔ zo kɛ yɛbabɔ ɛbɛla mɔɔ nwolɛ te la. Saa ɛbɔ ɛbɛla mɔɔ nwolɛ te a, ɛnrɛzulo kɛ mɔɔ ɛyɛle la bagyegye wɔ kenle bie.​—Galeehyeama 6:7.

Biza ɛ nwo kɛ:

  •  Kɛzi mede ɛ?

  •  Asoo medwenle duma mɔɔ awie mɔ lɛ la anwo ɔ?

  •  Asoo mekulo kɛ mefa debie mɔɔ kola gyegye awie mɔ la medielie me nye ɔ?

  •  Saa mefa nla nwo edwɛkɛ menwa a, kɛzi ɔbamaa menli abu me ɛ?

  •  Saa mefa nla nwo edwɛkɛ menwa a, asoo ɔbamaa me awovolɛ alie me ali bieko ɔ?

EDWƐKƐ MƆƆ ZILE “Melɛ me gɔnwo bie mɔɔ ɛnee ɔ nee kakula kpavolɛ bie ɛlɛtu. Noko ɔveale zolɛ. Ɔvale ye nvoninli mɔɔ yeye ɔ nwo la ɔnwanle kpavolɛ ne yɛɛ kpavolɛ ne noko vale ye ɛdeɛ nwanle ye. Noko aleɛ angye bɔbɔ, ye papa hɔvale ye fonu ne kɛ ɔnea zolɛ. Ɔnwunle message ne mɔɔ wɔ zolɛ la, na ɔzinle ɔ nwo. Ye papa bizale ye nwolɛ edwɛkɛ, na me gɔnwo ne hanle edwɛkɛ ne amuala. Meze kɛ ɔnlunle ɔ nwo wɔ mɔɔ ɔyɛle la anwo, noko edwɛkɛ ne zinle ye awovolɛ anwo na bɛvale ɛya kpole! Kɛkala bɛngola bɛnnwu ye saa bɛbahola bɛalie ye bɛali bieko a.”

Nɔhalɛ edwɛkɛ: Nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛfa bɛnwa la gua ahenle mɔɔ fa nwa nee ahenle mɔɔ nea la anyunlu aze. Kakula bɛlɛra bie mɔɔ ye nwewe tinlitinlinle ye maanle ɔvale nla nwo edwɛkɛ ɔnwanle ye la se, “Ɔmaanle mendele nganeɛ kɛ me nwo ɛgua evinli yɛɛ meyɛ koasea.”

Kɛ mɔɔ nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛfa bɛnwa la bahola amaa yɛ nwo ahyele yɛ wɔ ɛbɛla kpalɛ ɛbɔlɛ nu nee bie a mɛla adenle zo la ati, saa yɛtie Baebolo ne anu folɛdulɛ ne a, ɔbaboa yɛ:

 Duzu a ɛbayɛ a?

Fa Baebolo nu folɛdulɛ bɔ wɔ ɛbɛla. Kenga Janet edwɛkɛ ne na kile mɔɔ ɛzuzu kɛ ɔle kpalɛ la.

“Kenle ko bie menyiale kpavolɛ bie, ɔvale ye fonu nɔma ɔmaanle me yɛɛ medame noko menvale me ɛdeɛ memaanle ye. Dapɛne ekyi guale nu la, ɔhanle ɔhilele me kɛ menwula azule ɛbialɛ tɛladeɛ mempɛ nvoninli na menva menwa ye.”​—Janet.

Duzu a ɛsuzu kɛ anrɛɛ ɔwɔ kɛ Janet yɛ a? Duzu a ɛbayɛ a?

  • NZUZULƐ A Bie a ɛbaha kɛ: ‘Nvonleɛ biala ɛnle nwo. Saa yɛhɔle kɛ yɛkabia azule a, se anrɛɛ ɔbanwu me kɛ mewula azule ɛbialɛ tɛladeɛ.’

  • NZUZULƐ B Bie a ɛbaha kɛ: ‘Mennwu mɔɔ ɔkpondɛ a. Maa menva nvoninli gyɛne menwa ye na menea mɔɔ ɔbazi la.’

  • NZUZULƐ D Bie a ɛbaha kɛ: ‘Nla ala a kpavolɛ ɛhye kpondɛ a. Mekyikyi ye edwɛkɛ ne.’

Ɔbayɛ kɛ Nzuzulɛ D ne le kpalɛ, ɔnle zɔ ɔ? Baebolo ne ka kɛ: “Sonla mɔɔ anye gyi ɔ ti anwo la nwu munzule na ɔtwe ɔ nwo ɔfea, na mɔɔ ɛnlɛ adwenle la kɔtɔ nu na ɔnwu amaneɛ.”​—Mrɛlɛbulɛ 22:3.

Janet edwɛkɛ ne maa yɛnwu ninyɛne mɔɔ maa awie mɔ fa nla nwo edwɛkɛ nwa na ɔmaa bɛda subane gyɛne mɔɔ ɛnle kpalɛ la ali la: Asoo ɛnea menli mɔɔ ɛfa bɛ agɔnwolɛ la kpalɛ? (Mrɛlɛbulɛ 13:20) Bɛlɛra bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Sarah la se, “Ɛ nee menli mɔɔ bɛnlie ɛbɛla ɛtane bɛndo nu la ɛdu.” Bɛlɛra bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Delia la nee ye yɛ adwenle. Ɔse: “Menli mɔɔ ɛsuzu kɛ bɛle ɛ gɔnwo mɔ bɔbɔ la bie mɔ ɛtɛyɛle bɛ adwenle kɛ bɛboa wɔ bɛamaa wɔahɔ zo wɔabɔ ɛbɛla kpalɛ, bɛlɛbɔ mɔdenle kɛ bɛmaa wɔabɔ ɛbɛla ɛtane. Saa bɛ ɛbɛlabɔlɛ nee Nyamenle mɛla ne mɔ ɛnyia a, ɔkile kɛ bɛkpondɛ kɛ ɛbɔ ɛbɛla mɔɔ ɛnle kpalɛ la. Asoo amgba mɔɔ ɛkpondɛ kɛ ɛyɛ la ɛne?”