Leven met een stemmingsstoornis

STEMMINGSSTOORNISSEN komen alarmerend veel voor. Men schat bijvoorbeeld dat meer dan 330 miljoen mensen over de hele wereld aan ernstige depressie lijden, een aandoening die wordt gekenmerkt door een overweldigende somberheid en een verminderd plezier in dagelijkse bezigheden. De schattingen zijn dat depressiviteit over twintig jaar alleen nog overtroffen zal worden door hart- en vaatziekten. Geen wonder dat het wel „de verkoudheid onder de geestesziekten” is genoemd.

De laatste jaren is bipolaire stoornis meer in de publieke belangstelling gekomen. Kenmerken van deze ziekte zijn onder andere ernstige stemmingswisselingen die schommelen tussen depressie en manie. „Tijdens de depressieve fase”, zegt een recent boek, uitgegeven door de American Medical Association, „kunt u achtervolgd worden door gedachten aan zelfmoord. Tijdens de manische fase van uw ziekte kunt u uw gezonde oordeel verliezen en bent u misschien niet in staat het gevaarlijke van uw daden in te zien.”

Men denkt dat in de Verenigde Staten 2 procent van de bevolking aan bipolaire stoornis lijdt, wat betekent dat er alleen al in dat land miljoenen patiënten zijn. Maar getallen alleen kunnen niet beschrijven wat een kwellende ervaring het is met een stemmingsstoornis te leven.

Depressie — Een overweldigende somberheid

De meesten van ons weten wat het is om een sombere bui te hebben. Na een tijdje — misschien binnen een paar uur of een paar dagen — verdwijnt het sombere gevoel weer. Maar een klinische depressie is veel ernstiger. In welk opzicht? „Degenen onder ons die niet depressief zijn, weten dat als onze emoties met ons op de loop gaan, dat altijd tijdelijk is,” legt dr. Mitch Golant uit, „maar iemand die depressief is, ervaart de ups en downs, de draaiingen en wendingen van zijn gevoelens alsof hij in een onbestuurbare trein zit zonder te weten hoe en wanneer — en zelfs of — hij er ooit uit kan stappen.”

Er zijn vele vormen van klinische depressie. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld een zogeheten seizoengebonden stemmingsstoornis (SAD, Seasonal Affective Disorder), die zich in een bepaalde tijd van het jaar voordoet — meestal ’s winters. „Mensen met SAD zeggen dat hun depressie verergert naarmate ze noordelijker wonen en het weer somberder is”, zegt een door de People’s Medical Society uitgegeven boek. „Hoewel SAD voornamelijk in verband wordt gebracht met donkere winterdagen, heeft men in sommige gevallen de oorzaak gezocht in donkere werkplekken binnenshuis, abnormaal somber weer en slechte ogen.”

 Wat is de oorzaak van klinische depressie? Daar bestaat geen duidelijk antwoord op. Hoewel er in sommige gevallen een erfelijke factor schijnt te zijn, blijken in de meeste gevallen ervaringen in het leven een belangrijke rol te spelen. Ook heeft men opgemerkt dat de diagnose tweemaal zoveel bij vrouwen als bij mannen wordt gesteld. * Maar dit wil niet zeggen dat mannen er niet door worden getroffen. Integendeel, men schat dat tussen de 5 en 12 procent van de mannen op een bepaald moment in hun leven klinisch depressief wordt.

Wanneer deze vorm van depressie toeslaat, is hij allesoverheersend en beïnvloedt hij praktisch elk aspect van iemands leven. Hij „tast je tot in het diepst van je ziel aan”, zegt Sheila, die aan depressie lijdt. „Hij ondermijnt  je vertrouwen, je zelfrespect, je vermogen om helder te denken en beslissingen te nemen, en als hij dan diep genoeg zit, knijpt hij je nog eens een paar keer flink om te zien of je het uit kunt houden.”

Soms kan het een patiënt heel erg opluchten als hij met een meelevende toehoorder over zijn gevoelens praat (Job 10:1). Toch moet men beseffen dat als er biochemische factoren in het spel zijn, depressie niet eenvoudig door een positieve kijk zal verdwijnen. In zo’n geval liggen de sombere buien als gevolg van deze ziekte feitelijk buiten de macht van de patiënt. Bovendien is de ziekte waarschijnlijk net zo verbijsterend voor de patiënt als voor zijn gezinsleden en zijn vrienden.

Neem bijvoorbeeld Paula *, een christen die verlammende periodes van intense somberheid doormaakte voordat bij haar de diagnose depressie werd gesteld. „Na de vergadering”, zegt ze, „rende ik soms naar buiten en ging in mijn auto zitten huilen, zonder enige reden. Ik had gewoon een overweldigend gevoel van eenzaamheid en verdriet. Hoewel uit alles bleek dat ik veel vrienden had die om me gaven, was ik daar blind voor.”

Iets soortgelijks overkwam Ellen, die wegens haar depressie opgenomen moest worden. „Ik heb twee zoons, twee lieve schoondochters en een man — en ik weet dat ze allemaal heel veel van me houden”, zegt ze. De logica zou Ellen moeten vertellen dat het leven goed is en dat ze waardevol voor haar gezin is. Maar iemand die aan depressie lijdt, kan overweldigd worden door sombere gedachten — hoe onlogisch ze ook zijn.

Wat niet over het hoofd gezien mag worden, is de aanzienlijke invloed die iemands depressie op de rest van het gezin kan hebben. „Als iemand van wie je houdt depressief is,” schrijft dr. Golant, „heb je vaak een chronisch gevoel van onzekerheid, want je weet niet wanneer je dierbare een depressieve periode te boven zal komen of weer in een nieuwe zal vallen. Je kunt het als een groot verlies voelen — en er zelfs verdriet om hebben en kwaad om zijn — dat het leven misschien wel nooit meer normaal zal worden.”

Kinderen voelen vaak dat een ouder depressief is. „Een kind met een depressieve moeder wordt heel gevoelig voor haar emotionele toestand; het neemt elk klein verschil en elke verandering waar”, schrijft dr. Golant. Dr. Carol Watkins merkt op dat kinderen met een depressieve ouder „meer kans hebben op gedragsproblemen, leermoeilijkheden en problemen met andere kinderen. Ze hebben meer kans om zelf depressief te worden.”

Bipolaire stoornis — Consequent inconsequent

Klinische depressie is inderdaad een groot probleem. Maar wanneer er ook nog manie bij komt, wordt het bipolaire stoornis genoemd. * „Het enige consequente aan bipolaire stoornis is dat ze inconsequent is”, zegt Lucia, die aan deze ziekte lijdt. Tijdens een manische periode, zegt The Harvard Mental Health Letter, kunnen deze patiënten „onuitstaanbaar opdringerig en dominerend zijn en kan hun roekeloze en rusteloze euforie plotseling in irritatie of woede omslaan”.

Lenore vertelt hoe zij het opgewekte gevoel van manie beleefde. „Ik liep echt over van energie”, zegt ze. „Veel mensen noemden me een supervrouw. Ze zeiden: ’Leek ik maar meer op jou.’ Ik had vaak het gevoel dat ik heel sterk was, alsof ik alles kon. Ik deed fanatiek aan lichaamsbeweging. Ik functioneerde op heel weinig slaap — twee of drie uur per nacht. Toch werd ik weer met evenveel energie wakker.”

Maar na een tijdje begonnen zich donkere wolken boven Lenore samen te pakken. „Op het hoogtepunt van mijn euforie”, zegt ze, „voelde ik  ergens diep van binnen een opwinding, een lopende motor die ik niet af kon zetten. Plotseling werd mijn prettige stemming agressief en vernietigend. Zonder enige duidelijke reden viel ik tegen een gezinslid uit. Ik was furieus, hatelijk en helemaal buiten mezelf. Na die angstaanjagende vertoning was ik plotseling uitgeput, in tranen en extreem depressief. Ik voelde me waardeloos en slecht. Maar het kwam ook voor dat ik ineens weer ongelofelijk opgewekt was alsof er niets was gebeurd.”

Het veranderlijke gedrag van mensen met bipolaire stoornis veroorzaakt verwarring bij de andere leden van het gezin. Mary heeft een man die aan bipolaire stoornis lijdt. Ze zegt: „Het kan verwarrend zijn mijn man het ene moment vrolijk en spraakzaam te zien en hem dan ineens zwaarmoedig en teruggetrokken te zien worden. We kunnen het echt moeilijk accepteren dat hij hier weinig controle over heeft.”

Ironisch genoeg brengt bipolaire stoornis bij degene die eraan lijdt vaak evenveel — of nog meer — verdriet teweeg. „Ik benijd mensen die evenwicht en stabiliteit in hun leven hebben”, zegt Gloria, die aan deze ziekte lijdt. „Stabiliteit is een plaats waar mensen met bipolaire stoornis af en toe op bezoek zijn. Niemand van ons woont er echt.”

Wat is de oorzaak van bipolaire stoornis? Er speelt een genetische factor mee — nog sterker dan bij depressie. „Volgens sommige wetenschappelijke onderzoeken”, zegt de American Medical Association, „hebben naaste familieleden — ouders, broers en zussen of kinderen — van mensen met bipolaire depressie acht tot achttien keer zoveel kans de ziekte te krijgen als de naaste verwanten van gezonde mensen. Als u een naaste verwant met bipolaire depressie hebt, bent u bovendien gevoeliger voor ernstige depressie.”

In tegenstelling tot depressie schijnt bipolaire stoornis even vaak bij mannen als bij vrouwen voor te komen. Het begint meestal in de eerste jaren van de volwassenheid, maar er zijn ook bij tieners en zelfs bij kinderen gevallen van bipolaire stoornis vastgesteld. Toch kan het zelfs voor een medisch deskundige heel moeilijk zijn de symptomen te analyseren en tot de juiste conclusie te komen. „Bipolaire stoornis is de kameleon van de psychiatrische stoornissen, want bij elke patiënt, en zelfs in elke episode bij dezelfde patiënt, vertoont ze andere symptomen”, schrijft dr. Francis Mark Mondimore van de medische faculteit van de Johns Hopkins University. „Het is een spook dat zijn slachtoffer in een zwarte cape van melancholie kan besluipen en dan misschien weer jaren wegblijft — om vervolgens terug te keren in de oogverblindende maar ontvlambare gewaden van manie.”

Stemmingsstoornissen zijn ongetwijfeld moeilijk vast te stellen en misschien nog moeilijker om mee te leven. Maar er is hoop.

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 6]

„Stabiliteit is een plaats waar mensen met bipolaire stoornis af en toe op bezoek zijn. Niemand van ons woont er echt.” — GLORIA

[Kader/Illustratie op blz. 5]

Symptomen van ernstige depressie *

● Minstens twee weken lang bijna elke dag, het grootste gedeelte van de dag, een depressieve stemming

● Verlies van belangstelling voor activiteiten waar men vroeger plezier in had

● Veel gewichtsverlies of -toename

● Buitensporig veel slapen of het tegenovergestelde: slapeloosheid

● Een abnormale versnelling of vertraging van motorische vaardigheden

● Extreme vermoeidheid, zonder aanwijsbare oorzaak

● Gevoel van waardeloosheid en/of onterechte schuldgevoelens

● Verminderd concentratievermogen

● Steeds terugkerende gedachten om er een eind aan te maken

Sommige van deze symptomen kunnen ook op dysthymie wijzen — een mildere maar langduriger vorm van depressie

[Voetnoot]